Θεός ή Αιτιότητα; (Β') - Αναξίμανδρος

ΘΕΟΣ ή ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ; Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ 

- ΜΕΡΟΣ Α' -

- ΜΕΡΟΣ Β' -

Μέχρι σήμερα η ανθρώπινη απλοϊκότητα, αν και έχει περιοριστεί, εξακολουθεί να βλέπει θεούς και δαίμονες, πίσω από ανεξήγητα φαινόμενα. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές, που με σοβαρότητα υποθέτουν πως και για τα ανθρώπινα σφάλματα, ευθύνεται κάποια παρόμοια δύναμη!

Μιχάλης Καλόπουλος: Θεός ή Αιτιότητα; Ο πόλεμος συνεχίζεται!

Αναξίμανδρος

Για να πάρουμε μόνο μια γεύση της απίστευτης έκτασης των επιστημονικών θέσεων των μεγάλων αυτών ανδρών, αρκεί να σκιαγραφήσουμε μόνο το πορτρέτο του Αναξίμανδρου, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ, όχι μόνο ανέτρεψε κάθε προγενέστερη μυθολογική θεογονία και ανθρωπογονία, αλλά έθεσε και τις βάσεις των επιστημονικών τους αναζητήσεων!

Ο Αναξίμανδρος λοιπόν ο Μιλήσιος (611-546 π.Χ) γιος του Πραξιάδου συμπολίτης «ακουστής και εταίρος» (δηλαδή μαθητής) του μεγάλου Θαλή, είναι ο πρώτος που τόλμησε να γράψει σύγγραμμα «περί φύσεως», το οποίο δυστυχώς ΧΑΘΗΚΕ και μόνο αποσπάσματά του διεσώθησαν, ευτυχώς ικανά να μας δείξουν το απίστευτο μέγεθος του ανδρός! Πρώτος αυτός τόλμησε να διατυπώσει επιστημονικές θέσεις για την καταγωγή και τις αρχές λειτουργίας του φυσικού κόσμου!

Μαθαίνουμε λοιπόν γι’ αυτόν ότι: «πρώτος ετόλμησε την οικουμένη εν πινάκι γράψαι»! Πρώτος δηλαδή απετόλμησε την χαρτογράφηση του κόσμου «και γεωμετρίας αποτύπωσιν έδειξεν... την δε γήν είναι μετέωρον υπό μηδενός κρατουμένη, μένουσα δε δια την όμοιαν πάντων απόστασιν»! 

Μάλιστα πολυταξιδεμένοι ανθρώπου της εποχής του, που είδαν τον χάρτη του Αναξίμανδρου, θαύμαζαν για την ακρίβεια των καταγραφών του!

Πρώτος αυτός διετύπωσε τις εξής απίστευτες κοσμολογικές αλήθειες! «Αρχή των όντων είναι το άπειρον εκ τούτου γίγνεσθαι και εις τούτο πάντα φθείρεσθαι. (Τα πάντα απ’ αυτό γεννήθηκαν και σ’ αυτό τα πάντα επιστρέφουν.) Το γενόμενον ανάγκη τέλος λαβείν και τελευτή πάσης εστί φθοράς... το δε άπειρον ύλη εστί... και ως ύλη το άπειρον εστίν αίτιον... το δε πάν αμετάβλητον είναι... Την Σελήνην ψευδοφαή και απο ηλίου φωτίζεσθαι, αλλά και τον Ήλιον καθαρόν πυρ εύρεν... Γνώμονα[1] πρώτος έστησε εν Λακεδαιμονία και ισημερίες εύρε και πρώτος γης και θαλάσσης περίμετρον έγραψε αλλά και σφαίρα κατασκεύασε...» Προωθείσαι δε και την σκέψη, ότι τα αστερία διαγράφουν κύκλο στο στερέωμα, επειδή η γη περιστρέφεται!

Κατά την διδασκαλία του Αναξίμανδρου η γη ήταν αρχικά γεμάτη από νερό και οι κατοπινές θάλασσες, ήταν υπολείμματα εκείνης της πανθάλασσας. Τα πρώτα ζώα γεννήθηκαν στην αρχέγονη αυτή θάλασσα, με την επενέργεια της ηλιακής θερμότητας. 

• «εν υγρό γεννηθήναι τα πρώτα ζώα, ‘φλοιοίς’ περιεχόμενα ακανθώδεσι, προβαινούσις δε της ηλικίας αποβαίνειν επί το ξηρότερον και περιρρηγνυμένου του ‘φλοιού’ έπ’ ολίγον χρόνον μεταβιώναι». 

(Τα πρώτα ζώα εγγενήθησαν περιβεβλημένα με ακανθώδη κελύφη, με την πάροδον δε της ηλικίας των, άρχισαν να βγαίνουν σε μέρη ξηρότερα, αφού δε απέβαλαν το περίβλημα τους, κατόρθωσαν να επιβιώσουν στο νέο είδος της (χερσαίας) ζωής)... 

«Κατ’ αρχάς εξ αλλοειδών ζωίων ο άνθρωπος εγεννήθη... τα δε ζώια γίνεσθαι εξ’ υγρού εξατμιζομένου υπο του ηλίου. Τον δε άνθρωπον ετέρωι ζώιωι γεγονέναι, τουτέστι ιχθύι, παραπλήσιον κατ’ αρχάς... (και αλλου) αλλ’ εν ιχθύσιν εγγενέσθαι το πρώτον ανθρώπους » Αναξίμανδρος 10.12 -11.17.» 

Ο δε άνθρωπος κατ’ αρχάς απο άλλο ζώο γεννήθηκε παραπλήσιο του ιχθύος! Τα δε ζώα γεννήθηκαν μέσα σε υγρό εξατμιζόμενο (θερμαινόμενο) απ’ τον Ήλιο!

Πολύ απλά, οι παραπάνω διαπιστώσεις, (πριν απο 2,5 χιλιάδες χρόνια), αφήνουν εκστατικό οποίον έχει στοιχειώδεις γνώσεις των σύγχρονων θεωριών, περί της καταγωγής των έμβιων όντων στον πλανήτη! Όπως καταλαβαίνετε, ότι απέμεινε απ’ τα γραπτά του μεγάλου σοφού της αρχαιότητας, δικαίως πρέπει να αποτελούν το λαμπρότερο μνημείο επιστήμων και φιλοσοφίας του παγκόσμιου πολιτισμικού γίγνεσθαι.

Ο Αναξίμανδρος λοιπόν είναι ο θεμελιωτής της θεωρίας της εξελίξεως που χιλιετίες μετά εμπλούτισε ο Κάρολος Δαρβίνος. Με θάρρος αγνόησε οτιδήποτε προηγήθηκε και κατά τρόπο απολύτως επιστημονικό, ανέτρεψε την δικαιολογημένη μυθολογική δεισιδαιμονία της εποχής του, θέτοντας σε επιστημονικές βάσεις το ζητούμενο της γέννησης του κόσμου και των όντων. Όχι μόνο παράκαμψε με αποφασιστικότητα ημιθέου τις οποίες καθιερωμένες δοξασίες, αλλά με την απίστευτη παρατηρητικότητά του και την ανεξήγητη διεισδυτικότητα του, κατέληξε στην πρωτοφανή για την εποχή του επιστημονική πιθανολόγηση των αιτιών του φυσικού μας κόσμου!

Η συμβολή του Αναξίμανδρου στην θεμελιώσει της επιστημονικής σκέψης, υπήρξε ανυπολόγιστη. Ανεδείχθη ο θεμελιωτής της γεωγραφίας, της μαθηματικής αστρονομίας, της εξελικτικής βιολογίας και της κοσμολογίας. Με την συστηματική δε στροφή του προς την ενόργανη παρατήρηση, υπήρξε και ο γεννήτορας της μηχανικής φυσικής.

Μόνη της, η μικρή μας αυτή ξενάγηση στο δυσπερίγραπτο μεγαλείο του Αναξίμανδρου μπορεί να μας πείσει, ότι η απαγκίστρωση απ’ το άρμα των θεών και η υποχρεωτική στροφή προς την αιτιοκρατική σκέψη, χειραγωγήθηκε από το στιβαρό χέρι των Ελλήνων! 

Μάλιστα, κάποιες φορές οι απίστευτες και ανεξήγητες θεωρητικές αρχαιοελληνικές προσεγγίσεις, υπήρξαν τόσο εκπληκτικές, που μόλις λίγες δεκαετίες πριν, θα ήταν εντελώς ακατανόητες στον επιστημονικό κόσμο, γιατί απλούστατα δέκατης πριν οι θεωρίες αυτές δεν υπήρχαν! 

Ξαφνιάζουν λοιπόν οι Έλληνες για το πόσο βαθιά ευλογήθηκαν να εισχωρήσουν στις κοσμολογικές έννοιες, κυνηγώντας όχι θεούς και μυθολογικές υπερβολές, αλλά αιτιοκρατικές επιστημονικές σκέψεις και μεθόδους.

Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΑΣΤΕΡΩΝ

Big Bang του 5ου π. Χ. αιώνα!

Το παράδειγμα που ακολουθεί είναι ένα απόσπασμα, από τον άγνωστο στους πoλλούς Λεύκιππο! Με βάση την ‘μετάφραση’ μας η κοσμολογική περιγραφή του Λεύκιππου, για την καταγωγή των αστέρων, ξεπερνά κάθε επιστημονική προσδοκία και μόνο σαν ανεξήγητο διανοητικό ‘θαύμα’ μπορεί να θεωρηθεί μια τέτοια απίστευτα επιτυχής θεωρητική αναπαράσταση της μεγάλης κοσμογονικής έκρηξης (Big Bang) που σήμερα σαν κοσμογονική θεωρία, κυριαρχεί στους επιστημονικούς κύκλους, αλλά ήταν παντελώς ανύπαρκτη μόλις πριν από λίγες δεκαετίες!

Λεύκιππος ο Αβδηρίτης Testimonia 24.10 - Φιλόσοφος του 5ου π.Χ αιώνα!!! - Βλ. Επίσης Ευσέβιος «Ευαγγελική προπαρασκευή» 5.32.1.t

«ΠΩΣ ΣΥΝΕΣΤΗΚΕΝ Ο ΚΟΣΜΟΣ»

το κείμενο είναι με τα έντονα γράμματα:

«Ο νυν κόσμος περικεκλασμένω σχήματι εσχημάτισται τον τρόπον τούτον:

O Κόσμος αυτός, σε (αυτή την) διασπαρμένη μορφή εσχηματίσθη με τον εξής τρόπο:

• «Των ατόμων σωμάτων απρονόητον και τυχαίαν εχόντων την κίνησιν, συνεχώς τε και τάχιστα κινουμένων, εις ταυτό πολλά σώματα συνηθροίσθη και δια τουτο ποικιλίαν έχοντα και σχημάτων και μεγεθών».

Τα ατόμων σώματα, χωρίς αιτία και τυχαία έχοντας την κίνηση, κινούμενα συνεχώς και ταχύτατα, πλήθος επί τον αυτό (σε ένα τόπο) συγκεντρώθησαν, σε ποικιλία σχημάτων και μεγεθών...

• «Αθροιζομένων δε εν ταυτώ τούτων, τα μεν όσα μείζονα ην και βαρύτερα πάντων υπεκάθιζεν, όσα δε μικρά και περιφερή και λεία και ευόλισθα, ταύτα εξεθλιβετο κατα την σύνοδον των ατόμων, εις τε το μετέωρον αναφέρετο.»

Συναθροιζομένων δε εν ταυτό (στον ίδιο δηλαδή τόπο) εξ’ αυτών τα μεν όσα μείζονα και βαρύτερα, υπό κάτω πάντων (στο κέντρο) εκάθιζαν, όσα δε μικρά και περιφερόμενα, λεία και ευολίσθητα, αυτά, κατά την συγκέντρωση των σωμάτων εξεθλίβοντο, σχηματίζοντας μετέωρο, (ουράνιο φαινόμενο).

• «Ως δε ουν εξέλειπε μεν η πληκτική δύναμις μετεωρίζουσα, ουκέτι δε ήγεν η πληγή προς το μετέωρον, εκωλύετο δε ταύτα κάτω φέρεσθαι, επιέζετο δε προς τους τόπους τους δυνάμενους δέξασθαι».

Όμως όταν εξέλιπε η πληκτική (πλήττω= βαρώ, αρα, βαρυτική!!!) δύναμη που τα μετεώριζε και έπαψε η δύναμη να οδηγεί (τα άτομα) προς το μετέωρο, εμποδίζοντο να φτάσουν (τα άτομα) κάτω (δηλαδή στο κέντρο του φαινομένου), βιαίως δε (με έκρηξη) αυτά εσπρώχθησαν σε τόπους που μπορούσαν να τα δεχθούν.

• «Ούτοι δε ήσαν οι πέριξ και προς τούτοις το πλήθος των σωμάτων περιεκλάτο. Περιπλεκόμενα δε αλλήλοις κατά την περίκλασιν τον ουρανόν εγέννησε».

Αυτοί δε (οι τόποι) ήταν ο περιβάλλων χώρος και σ΄ αυτόν τον χώρο το πλήθος των σωμάτων διεσπάσθη. Περιπλεκόμενα δε μεταξύ τους κατά την διαίρεση τον ουρανό εγέννησαν!

• «Της δε αυτής εχόμεναι φύσεως αι άτομοι, ποικίλαι ούσαι... την των αστρων φύσιν απετέλουν»

Της αυτής δε φύσεως άτομα, που είναι ποικίλα... την φύση των άστρων αποτελούν!!!

Είναι πραγματικά πέρα από κάθε κατανόηση, το πως ο μέγας αυτός θεωρητικός διέβλεψε από τότε με τέτοια ακρίβεια την μεγάλη κοσμογονική έκρηξη που σήμερα είναι γνωστή ως BIG BANG! Ο ίδιος μεταξύ άλλων δήλωνε: «άπειρα είναι τα πάντα και εις άλληλα μεταβάλλονται».

Ο διανοητικά προικισμένος Έλληνας είχε πράγματι ξεπεράσει κάθε αναμενόμενη πρόοδο! 

Μέσα σε ελάχιστες εκατονταετίες κάλυψε διανοητικές ελλείψεις χιλιετιών! Σας έργα τους διαβάζουμε ξεκάθαρες επιγραμματικές δηλώσεις που δείχνουν την απελευθερωτική ανατολή της αιτιοκρατικής σκέψης!

«Τη φύσει μηδενός αναιτίως γίνεσθαι». Πλούταρχος «ΠΕΡΙ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗΣ» 574 Ε.6

«Μηδέν αναιτίως γίνεσθαι» Γαληνός «ΠΕΡΙ ΟΥΣΙΑΣ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ» 4.760.8...

Ο Πλούταρχος έγραψε ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «ΑΙΤΙΑ ΦΥΣΙΚΑ» όπου ασταμάτητα ρωτά: «δια τι» και απαντά με το νέο φως της τότε επιστημονικής σκέψης. Ο Πολύβιος παραδέχεται ότι: «δυσχερές το αιτιολογείν». Το παραμυθολογείν δηλαδή απείρως ευκολότερο!!!

Ο μέγας Αριστοτέλης ρωτάει ασταμάτητα: «δια τι τούτο συμβαίνει και τι το αίτιο;», ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 984a 18, και άπαντα ότι: «την αρχή δε και το αίτιον, των αγαθών». ΗΘΙΚΩΝ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΩΝ 1102a 3. 

Διευκρινίζει μάλιστα ότι: «Αίτιον λέγεται... εξ ού γίνεται τι». ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 1013a 24, «Αίτιον επί το γίγνεσθαι ζητείται», «το αίτιον της ύλης ζητείται», «ζητητέον, το αίτιον του είναι». ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 1041a 31 και 1041b 7 και 1043α 3. 

Και καταλήγει: «ορθώς δε έχει και το καλείσθαι την φιλοσοφίαν, επιστήμην της αληθείας». ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 993b 19.

Ο γιατρός της οικουμένης ΜΕΓΑΣ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ έγραψε: «Μέγιστον δε σημείον ότι φύσαι του νοσήματος είσιν αίτια». ΠΕΡΙ ΦΥΣΩΝ 12.5

Κάποια στιγμή λοιπόν, όπως τόσες άλλες χρυσές στιγμές της ιστορίας, θεοί και αιτιότητα διαχωρίστηκαν αποφασιστικά στα χέρια του σκεπτόμενου Έλληνα. Μετά την εδραίωση της αιτιοκρατικής σκέψης, τίποτε πια στον πνευματικό χώρο δεν μπορούσε να είναι το ίδιο! Οι θεοί, όχι μόνο της Μεσόγειου, αλλά ολόκληρης της ανθρωπότητας, εφεξής δεν θα μπορούσαν πια να επικαλεσθούν την προτεραία τους δόξα. Σταδιακά οι κοσμικές και γήινες εξελίξεις, άρχισαν να αποδίδονται σε ανεξάρτητες από το θέλημα οποιουδήποτε ‘θεού’ αιτίες.

Δεν ήταν μάλιστα δύσκολο να καταδειχθεί κάτι εξαιρετικά ανατρεπτικό... οι φυσικοί νόμοι, λειτουργούσαν εντελώς ανεξάρτητα από την θρησκευτική τοποθέτηση των ανθρώπων και το όνομα του θεού τους! Μάλιστα τα αίτια της δημιουργίας των φαινομένων της ζωής, ευχάριστα ή και δυσάρεστα δεν φαινόταν να έχουν απολύτως καμία σύνδεση με τον βαθμό της φιλευσέβειας τους. Η καινοφανής γνώση, για τη ουδέτερη φύση των νομών της φύσης, κέρδιζε συνεχώς έδαφος!

Η έρευνα των Ελλήνων ανέδειξε λοιπόν και ένα άλλο πρόσωπο θεού, αυτό της ουδέτερης μεγαλοπρέπειας! Τα θεϊκά δώρα δεν ήταν μόνο για τους πιστούς οποιασδήποτε θεολογικής σκέψης, αλλά ανταμοιβή των ερευνητικών μόχθων και της αναλυτικής προσέγγισης των νόμων της μεγαλόπρεπους ιερής μητρός φύσης.

Οι Έλληνες διέπρεψαν με ενθουσιασμό στην κατασκευή εκ θεμελίων της νέας αυτής θρησκείας των ερωτήσεων! Τα όντα δεν τα καθόριζαν πλέον ποιητές και θεολόγοι, ούτε όνειρα και φαντασιώσεις! 

Εφεξής έπρεπε: «και περί των ελαχίστων τας αιτίας αποδιδόναι»!!! Διογένης Λαέρτιος 5. 32. «και τας αιτίας εξερευνών πάσης αιρέσεως, φυγής και δόξης εξελαύνων, εξ’ ων πλείστας τας ψυχάς θόρυβος καταλαμβάνει» Διογένης Λαέρτιος 10.132 Ως περιττός ψυχικός θόρυβος περιγράφονται λοιπόν όλες οι άλλες σκέψεις πλην... του προσδιορισμού των αιτιών!!!

Η νέα θέση των Ελλήνων ήταν απλά: «αιτιολογία επί πάση»! Ο Αριστοτέλης απερίφραστα παντού προτείνει να αναζητάται: «τι το αίτιον του συλλογισμού ή παραλογισμού». Αριστοτέλης ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 1022α. Των φιλοσόφων η εντολή είναι αναζητήστε «το όντως όν» και: «επιτέλους μη δια των αισθήσεων διασάφηση, αλλά δια των λόγων... τον επιστημονικόν λόγον ως κανόνα της ουσιαστικής αληθείας» Παρμενίδης «ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ» 1,3 και 7, 8.9

Η θεϊκή πια αποκάλυψη, ήταν πως τα γεγονότα πρέπει να ορίζουν τα λόγια μας και όχι τα λόγια του κάθε φαντασμένου να ορίζουν τα γεγονότα: «Μη δια των λόγων τα πράγματα αλλά εκ των πραγμάτων τους λόγους ζήτει. Ου γαρ ένεκα των λόγων τα πράγματα συντέλειται, αλλ’ ένεκα των πραγμάτων οι λόγοι». Μύσωνος αποφθέγματα 11.1.

Οι αρχαίοι ‘θεοί’, είχαν φέρει τον Έλληνα μέχρι το σταυροδρόμι της επιστήμης και σιγά-σιγά άφηναν απαλά το χέρι του, αποχαιρετώντας κάθε απλοϊκότητα που ήθελε θεούς και αιτιότητα σε ένα αξεδιάλυτο ιερό κουβάρι! Όλα είχαν εξελιχθεί κατ’ ευχήν και οι χυμώδεις καρποί της διαλεύκανσης των αιτιών της ζωής, έρεαν ήδη άφθονοι σε κάθε ιαματική κατεύθυνση. Οι απαντήσεις σε προαιώνια ερωτήματα ήταν έτοιμες να βοηθήσουν κάθε άνθρωπο, εντελώς ανεξάρτητα από την θρησκευτική του πίστη το ήθος και την καταγωγή! Οι ερωτήσεις η έρευνα και η γνώση των αιτιών, ήταν τα επόμενα ιερά μεγέθη που ανέτειλαν στην αρχαία Ελλάδα και έμελλαν να φωτίσουν θεραπευτικά ολόκληρη την ανυπομονούσα για λύσεις ανθρωπότητα!

Κυριολεκτικά εκατομμύρια βιβλία γράφτηκαν στη φλόγα των κεριών απ’ τους ακαταπόνητους εκείνους Έλληνες, για να συγκρατήσουν τις ανακαλύψεις αυτών των ολοκαίνουργιων αλλά και πανάρχαιων μικρών ή μεγάλων θεών, των αιτιών! Αυτές, ‘ελεγχόμενες’ απ’ τον άνθρωπο, μπορούσαν να γιατρέψουν την δίψα του ανθρώπου για γνώσεις και να του συμπαρασταθούν στις ατέλειωτες μικρές ή μεγάλες ψυχοσωματικές του ανάγκες! 

Οι εξουσιαστικοί και δεισιδαιμονικοί θεοί, υποχωρούσαν κάτω απ’ την πίεση της λογικής ανάλυσης και της τεκμηρίωσης των απόψεων. «Άσεβης δεν είναι οποίος τους θεούς των πολλών αναιρεί, αλλά οποίος τις δοξασίες (φαντασίες) των πολλών στους θεούς προσθέτει». Επίκουρος επιστολή προς Μένοικο 123.9. 

Και ευφυέστατα συμπληρώνει: «μάταιο είναι απ’ τους θεούς να ζητάς όσα είσαι ικανός μόνος σου να αποκτήσεις» Επίκουρος «προσφώνισις» 65. Ο Αριστοτέλης λέει επιγραμματικά: «αισχρών το ψεύδoς ευλαβήσεται» Ηθικών Νικομαχειών 1127b.5

Η θεολογία της αιτιότητας είχε ανατείλει! 

Η λαμπρότερη σελίδα της ανθρώπινης αναζήτησης, άρχισε και έκλεισε τους πρώτους λαμπερούς κύκλους της ολοκλήρωσης της, στα χέρια των Ελλήνων εκείνης της περιόδου! 

Οι ελληνικοί ναοί μετετράπησαν σε σχολές, βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια! 

Οι ιερείς των Ελλήνων σκορπούσαν την γνώση των θεϊκών τους σπουδών, στους λαούς όλου του κόσμου!