Το μεγάλο δίλημμα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ

Του Αλέξανδρου Δρίβα

Οι καλές ελληνοαμερικανικές σχέσεις οφείλουν να μας κάνουν κοινωνούς της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής η οποία μόνο ευανάγνωστη δεν είναι. Οι ΗΠΑ συνιστούν μια νεαρή δύναμη στις διεθνείς υποθέσεις και αυτό γιατί για μεγάλο χρονικό διάστημα στον 20ο αιώνα, οι ΗΠΑ δεν ενεπλάκησαν ενεργά με τα του κόσμου. 

Παρόλο το ότι μετά το 1898 ήλεγχαν σε μεγάλο βαθμό τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό, η στάση τους ήταν περισσότερο αμυντική. Όπως εξηγεί ο Fareed Zakaria στο έργο του ''From Wealth to Power'', οι ΗΠΑ είχαν μια ''ξεχωριστή'' πορεία στην ανάδειξή τους ως υπερδύναμη. Οι εξελίξεις στην Ευρώπη και στην Ασία μετά τον Α' Π.Π και μέχρι το λυκαυγές του Ψυχρού Πολέμου, έφεραν τις ΗΠΑ ως μόνη υπερδύναμη η οποία όφειλε να υπερκεράσει τη σκιά της διστακτικότητας που πάντα επηρέαζε την αμερικανική εξωτερική πολιτική. 

Σήμερα, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά στην ιστορία τους ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα από θέση ισχύος. Ποιές είναι οι γεωστρατηγικές επιταγές των ΗΠΑ σήμερα και πώς αυτές επηρεάζουν τις σχέσεις τους με την Τουρκία;

Η νέα κυβέρνηση Biden θα ακολουθήσει εν πολλοίς την εξωτερική πολιτική του Mike Pompeo. Μπορεί ο προηγούμενος πρόεδρος των ΗΠΑ να μην ήξερε και πολλά από εξωτερική πολιτική, όμως ο Pompeo μέσα σε δύο χρόνια, κατάφερε ουσιαστικά να πείσει τον προϊστάμενό του, να μην κάνει μέσω twitter εξωτερική πολιτική. Ο Pompeo σήμερα, είναι έτοιμος να ηγηθεί στις εξελίξεις των Ρεπουμπλικάνων και χαίρει εκτίμησης ακόμη και από πολιτικούς του αντιπάλους.

Ο Pompeo κατόρθωσε να δημιουργήσει έναν άξονα στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, που οι προκάτοχοί του δεν κατάφεραν. Οι ΗΠΑ πλέον είναι ξεκάθαρο ότι έχουν σαν πρώτη μέριμνά τους την αποτροπή της Κίνας και η Ρωσία, περνάει σταδιακά ως δεύτερη δύναμη της οποίας ο ρόλος πρέπει να μετριαστεί. Ο Pompeo έδωσε σημασία σε αυτό που ο Nicholas Spykman ονόμαζε Rimland δηλαδή ''Περίμετρο''. 

Αυτή η γεωπολιτική θεωρία στηρίζεται στην εξής παραδοχή: 

Στην περιοχή που χρωματίζεται με κόκκινο στον παρακάτω χάρτη, εντοπίζονται οι περισσότεροι πόροι στη γη. Τόσο σε πληθυσμό, όσο και σε είδη τροφίμων, υδρογονάνθρακες και πρώτες ύλες (σιτηρά, φυτά, ζώα, φυσικό αέριο, πετρέλαιο κτλ) και εγγύτητα με ωκεανούς. Η δύναμη που θα ελέγξει την Περίμετρο, θα μπορεί να ελέγξει τον κόσμο, εγκλωβίζοντας ταυτόχρονα τις δυνάμεις που βρίσκονται στη ''Νήσο'' (όπως ονόμαζε την Ευρασία ο Mackinder) που είναι ηπειρωτικές δυνάμεις και επιθυμούν διακαώς την έξοδό τους στη θάλασσα. 

Η σκέψη του Spykman επηρεάσε σε μεγάλο βαθμό τον George Kennan, το μεγαλύτερο μυαλό του 20ου αιώνα για την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Το ΝΑΤΟ ακολούθησε ουσιαστικά τη σκέψη του Kennan ο οποίος επηρεάστηκε βαθιά από τον Spykman.

Σήμερα οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν ένα πολύ μεγάλο δίλημμα και αυτό αφορά τη Ρωσία. Η μια σκέψη είναι η Ρωσία να συνεχίζει να αντιμετωπίζεται ως ''απειλή'' και με αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ να σπρώξουν τη Μόσχα πιο κοντά στην κινεζική αγκαλιά. Η άλλη σκέψη αφορά την μερική εξομάλυνση των αμερικανορωσικών σχέσεων, προκειμένου να απομονωθεί και να περικυκλωθεί η Κίνα, η οποία είναι η μόνη δύναμη στη διεθνή πολιτική που παρουσιάζει δυνατότητες παγκόσμιας υπερδύναμης. 

Η πρώτη σκέψη που συνιστά το δίλημμα, είναι αρκετά πιο ''πονηρή'. Αρκετοί πιστεύουν στην Ουάσινγκτον ότι αν οι ΗΠΑ οδηγήσουν τη Ρωσία στο να γίνει στρατηγικός εταίρος της Κίνας, τότε οι διαφορές που έχουν οι δύο χώρες θα φανούν πολύ γρήγορα και έτσι μια κατατριβή τρίτων υπέρ των αμερικανικών συμφερόντων θα λάβει χώρα. Σύμφωνα με μια μελέτη του Harvard που έγινε προ ετών, έως τώρα, Κίνα και Ρωσία αλληλοσυμπληρώνονται. 

Η Κίνα βάζει λεφτά και αγοράζει υποδομές και η Ρωσία αναλαμβάνει την ασφάλεια. 

Η μια δύναμη βάζει χρήματα και η άλλη στρατό. 

Σε αυτού του επιπέδου τον ανταγωνισμό, η Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή, συνιστούν το κέντρο της ''Περιμέτρου''.

Με τις προσπάθειες του Pompeo, ΗΑΕ, Ισραήλ και Σαουδική Αραβία έχουν βρει ένα ιστορικό modus vivendi. Το Μπαχρεϊν και το Μαρόκο είναι και αυτά, εντός αυτής της νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας που οι Αμερικανοί θεωρούν οτι προωθεί τα συμφέροντά τους. 

Ελλάδα, Κύπρος, Ιορδανία, Αίγυπτος, Γαλλία και Λιβύη θα συνδέουν τη Βόρεια Αφρική με τον Ευρωπαίκό Νότο, με τη Μέση Ανατολή και τον Περσικό Κόλπο και τελικά, με τον Ινδικό Ωκεανό. Από εκεί και μετά, συνεχίζεται το String of Pearls με χώρες κρίσιμες για την αμερικανική πολιτική στην Ανατολική Ασία, όπως είναι η Ινδονησία, η Ταϊβάν, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα. 

Εκτός αυτού του σχεδιασμού έως τώρα, βρίσκεται η Τουρκία και το Ιράν. Για τις ΗΠΑ, η Κίνα είναι δύσκολο να βρει πολλούς συμμάχους, πέραν από τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν και το Πακιστάν. Αν η Ρωσία και η Τουρκία ακολουθήσουν αυτή τη συμμαχία έστω και με πιο χαλαρούς όρους, τότε ο πολυπολικός κόσμος έχει αρχίσει να οδεύει ξανά προς ένα διπολικό σύστημα.

Η Μόσχα έχει προχωρήσει στον σχηματισμό μιας στρατηγικής συνεργασίας με την Άγκυρα και την Τεχεράνη. Με αυτόν τον τρόπο, η Μόσχα θωρακίζει τα συμφέροντά της στη Συρία καθώς στέλνει το μήνυμα στις ΗΠΑ ότι μπορεί να συνεννοείται ταυτόχρονα με έναν σύμμαχό τους στο ΝΑΤΟ και ταυτόχρονα, με το Ιράν το οποίο από το 1978 και μετά διατηρεί κάκιστες σχέσεις με τις ΗΠΑ. Όλα αυτά, για να μπορεί η Ρωσία να έχει το πλεονέκτημα στη συζήτηση για το μέλλον της Ουκρανίας. 

Παράλληλα, η Μόσχα έχει βάλει το χέρι της και στη Βόρεια Ευρώπη, καθιστώντας πλέον ολοφάνερες τις ειδικές σχέσεις Γερμανίας-Ρωσίας που χτίζουν εδώ και πολλά χρόνια Putin και Μerkel. Έως σήμερα, ο Blinken συνεχίζει να διαμηνύει στην Τουρκία ότι οι ειδικές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας δεν είναι αποδεκτές τόσο από την πλευρά των ΗΠΑ, όσο και από την πλευρά του ΝΑΤΟ. Το ίδιο ισχυρίζονται οι Αμερικανοί και για το θέμα του αγωγού Nord Stream II ο οποίος ουσιαστικά δεν ικανοποιεί το αμερικανικό συμφέρον για μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες. Προϋπόθεση για να επιλυθεί αυτό το δίλημμα των ΗΠΑ, είναι οι ΗΠΑ να μπορέσουν να διατηρήσουν τη συνοχή των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ-ΕΕ-ΝΑΤΟ.

Δεν είναι εύκολη η αποστολή της κυβέρνησης Biden και ας ακούγεται ότι υπάρχει διάθεση μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ να βρεθούν λύσεις που θα φέρουν τις ευρωατλαντικές σχέσεις σε καλό δρόμο. Από τον πόλεμο στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, ΗΠΑ και ΕΕ έχουν σχέσεις σε πτωτική πορεία, αν κανείς συνυπολογίσει μάλιστα ότι η ΕΕ, λίγο πριν τελειώσει το 2020, υπέγραψε μια εμπορική συμφωνία με την Κίνα, χωρίς να περιμένει την ανάληψη των καθηκόντων της κυβέρνησης Biden. 

Η Μεσόγειος και ο Ευρωπαϊκός Νότος αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη αξία για την αμερικανική εξωτερική πολτική, όσο ΗΠΑ, Γερμανία, Ρωσία και Τουρκία δεν έχουν ακόμη ξεκαθαρίσει τις μεταξύ τους σχέσεις και κυρίως, όσο το μέλλον των αμερικανορωσικών σχέσεων δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο. Η λογική πάντως λέει ότι μια αντίστοιχη ''τριγωνική διπλωματία'' όπως αυτή του Nixon, (τότε οι ΗΠΑ προσεταιρίστηκαν την Κίνα για να ''μπλοκάρουν'' την ΕΣΣΔ, ενώ στη σύγχρονη εποχή, η Ρωσία θα κληθεί να παίξει τον ρόλο που έπαιξε κάποτε η Κίνα) είναι πιθανή. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι οι ΗΠΑ θα δεχτούν τη ρωσική επιρροή στη Μέση Ανατολή και στην Κεντρική Ασία.

Αλέξανδρος Δρίβας
Στρατηγικός αναλυτής, Ph.D. Cand. και Research Fellow στο Hellenic American Leadership Council (HALC)

https://www.capital.gr/arthra/3529730/to-megalo-dilimma-tis-exoterikis-politikis-ton-ipa

https://kostasxan.blogspot.com/2021/03/blog-post_5.html