ΡΩΣΙΑ: ΝΕΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΔΟΓΜΑ

Το νέο Ρωσικό Στρατιωτικό Δόγμα και η εφαρμογή του Υβριδικού Πολέμου στην Ουκρανία

Ο πρόεδρος της Ρωσίας Vladimir Putin στο studio του τηλεoπτικού δικτύου Russia Today. Το κορυφαίο οργάνο της ρωσικής προπαγάνδας λαμβάνει κρατική χρηματόδότηση της τάξης των $250 εκατομμυρίων ετησίως.

Το ρωσικό Στρατιωτικό Δόγμα αναθεωρήθηκε το 2010, περιγράφοντας τον σύγχρονο πόλεμο ως την «ενοποιημένη χρήση στρατιωτικών δυνάμεων και πόρων μη στρατιωτικής φύσεως» και αποδίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στην «προγενέστερη εκτέλεση μέτρων πληροφοριακού πολέμου για την επίτευξη πολιτικών στόχων χωρίς τη χρήση στρατιωτικών μέσων με σκοπό τη δημιουργία μιας ευνοϊκής κατάστασης στην παγκόσμια κοινή γνώμη για τη βέλτιστη αξιοποίηση των στρατιωτικών μέσων». Η αλλαγή αυτή πιστώνεται στον νυν Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου και Υφυπουργό Άμυνας Στρατηγό Valery Vasilevich Gerasimov, ο οποίος, σε αρθρογραφία του το 2013, είχε υποστηρίξει πως τα «μη στρατιωτικά μέσα επιτυγχάνουν καλύτερα στρατιωτικά ή πολιτικά αποτελέσματα σε σχέση με τα στρατιωτικά μέσα».

Τα αποτελέσματα των στρατιωτικών επιχειρήσεων σε πρώην σοβιετικές επαρχίες (Βαλτική 1991, Τρανσδνειστερία 1990-1992, Τσετσενία-Νταγκεστάν 1994-2009, Γεωργία 2008) αξιολογήθηκαν ως ανεπαρκή, όχι μόνο λόγω της κάκιστης οικονομικής κατάστασης της Ρωσικής Ομοσπονδίας αλλά και της μονοδιάστατης φύσης των επιχειρήσεων με τη Μόσχα να επιμένει στη μαζική χρήση τακτικών δυνάμεων πολέμου ελιγμού. Το νέο δόγμα βασίζεται στον Υβριδικό Πόλεμο, ένα είδος πολέμου που υφίσταται από την αρχαιότητα, στον οποίο γίνεται χρήση όλων των διαθέσιμων πόρων ενός κράτους με συνδυασμό συμβατικών, ανορθοδόξων και πολιτικών μέσων. Ο Υβριδικός Πόλεμος, λοιπόν, όπως εφαρμόζεται σήμερα από την Ρωσία, δεν είναι κάτι νέο, όπως παρουσιάζεται από μερίδα δυτικών ΜΜΕ. Η μοναδική νεωτερικότητα είναι η χρήση του εναντίον μελών της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Βασικές αρχές του Ρωσικού Υβριδικού Πολέμου είναι:

Στρατηγική αντιμετώπισης γειτονικών κρατών και περιοχών (με ρωσόφωνες μειονότητες ή μη) ως εχθρικές μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου.
Ενοποίηση στρατιωτικών και πολιτικών μέσων
Ένταξη μέσων Πληροφοριακού πολέμου: κυβερνοπόλεμος, ψυχολογικές επιχειρήσεις με αποδέκτη τις ρωσόφωνες μειονότητες και τη διεθνή κοινή γνώση.
Επίμονη άρνηση των εν εξελίξει ρωσικών επιχειρήσεων ως κύριο μέσο παραπλάνησης (Maskirovka)
Αξιοποίηση τοπικού πληθυσμού για συλλογή πληροφοριών
Χρήση «παράνομων» μέσων για την επίτευξη στόχων (π.χ. δωροδοκίες, δολοφονίες, εκφοβισμός) από «ειδικό» προσωπικό
Έναρξη επιχειρήσεων ανεπίσημα από «ντόπιους που δρουν αυθόρμητα»
Χρήση ειδικών επιχειρήσεων, ντόπιας εθνοφυλακής, μισθοφόρων και ειδικών δυνάμεων παραστρατιωτικού τύπου (Κοζάκοι, Τσετσένοι).

Εξέλιξη Πληροφοριακού Πολέμου

Η Ρωσία επέκτεινε τις ξεχασμένες, από την εποχή της ΕΣΣΔ, ικανότητές της στην προπαγάνδα μέσω των ΜΜΕ. Ο πόλεμος της Κριμαίας το 1856 ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την άμεση επικοινωνία με τον φίλιο πληθυσμό μέσω ασυρμάτου. Ο πόλεμος του Βιετνάμ, 110 χρόνια μετά, αποτέλεσε τον πρώτο πόλεμο στην Ιστορία όπου έγινε αναμετάδοση εικόνας μέσω της τηλεόρασης. Ο πληροφοριακός πόλεμος διακρίνεται από την ζωντανή μετάδοση πληροφοριών σε μεγάλο μέρος του φίλιου και εχθρικού πληθυσμού, καθώς και σε ουδέτερες χώρες-παρατηρητές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακόμα και μεμονωμένες πράξεις να γέρνουν την πλάστιγγα των συναισθημάτων και της διεθνούς υποστήριξης από τον ένα αντιμαχόμενο στον άλλο.

Ο 21ος αιώνας, ο αιώνας του διαδικτύου, ξεκίνησε με τις εικόνες από τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου και την άμεση ανταπόκριση του κοινού σε όλο τον πλανήτη, σε ρόλο σχολιαστή αντί απλού παρατηρητή που είχε μέχρι τότε. Η ισραηλινή έφοδος κατά τον δεύτερο Πόλεμο του Λιβάνου το 2006 αποτέλεσε την πρώτη περίπτωση Πληροφοριακού Πολέμου με γενική και εκτεταμένη χρήση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ).

Πλέον, ο Πληροφοριακός Πόλεμος κυριαρχεί στο πεδίο, και είναι αδύνατο να κερδίσει κάποιος τον πραγματικό πόλεμο χωρίς να κυριαρχήσει σε αυτόν.

Παράδειγμα αποτελεί η καθολική ήττα των Χούθι στον Πληροφοριακό Πόλεμο της Υεμένης. Είναι άγνωστος στον πλανήτη, τόσο ο αγώνας τους όσο και ο προκαλούμενος από τους εχθρούς τους, λιμός. Άσχετα αν οι ίδιοι επιβιώνουν αξιοπρεπέστατα απέναντι σε ισχυρότερες εχθρικές δυνάμεις στο συμβατικό πεδίο μάχης, είναι πλέον θέμα χρόνου να εξαντληθούν και να ηττηθούν.

Η αξιοποίηση των ΜΜΕ και των ΜΚΔ από την Ρωσία αποτέλεσε βασικό σκέλος του «νέου» είδους πολέμου, η χρήση των οποίων αποδεικνύεται άκρως επαγγελματική και αποτελεσματική. Σπουδαίο ρόλο στον ρωσικό Πληροφοριακό Πόλεμο παίζουν τα αγγλόφωνα μέσα της, με κύριο όργανο το γνωστό τηλεοπτικό κανάλι παγκόσμιας εμβέλειας Russia Today. Εδώ αποκαλύπτεται η χρόνια προσπάθεια της Ρωσίας να αντιπαρατεθεί με τις δυτικές ψυχροπολεμικές αντιλήψεις, παρέχοντας αγγλόφωνη ενημέρωση, φυσικά με έμφαση στις βλέψεις της.

Σκοπός των μέσων είναι η δημιουργία αμφιβολίας στον δυτικό πληθυσμό, ώστε να χάσει μέρος ή το σύνολο της εμπιστοσύνης του προς τις κρατικές δομές και τον στρατό τους. Αντίθετα με τον πόλεμο Ρωσίας-Γεωργίας, όπου η Ρωσία είχε μικρή παγκόσμια αποδοχή, αν και αμυνόταν υπέρ μιας ανυπεράσπιστης μειονότητας, η σύγκρουση στην Ουκρανία επέφερε θεαματικότατα αποτελέσματα παρόλο που ήταν επιθετικής μορφής – υπάρχουν πολιτικοί της Δύσης που πλέον υποστηρίζουν τις εισβολές και τα δικαιώματα της Ρωσίας, κάτι αδιανόητο πριν από χρόνια.

Ο ρωσικός Πληροφοριακός Πόλεμος διδάσκεται από το Υπουργείο Πληροφοριών και από το Στρατιωτικό Πανεπιστήμιο του Υπουργείου Άμυνας. Στη διαμόρφωση της στρατηγικής συμμετέχουν οι θεωρητικοί Igor Panarin και Aleksandr Dugin.

Εξέλιξη Συμβατικού Πολέμου

Σε τακτικό επίπεδο η Ρωσία αναβάθμισε τις ικανότητές της στον συμβατικό πόλεμο ελιγμών – κάτι που ξεκίνησε μετά τις εμπλοκές στον Καύκασο. Πρώτον, προχώρησε σε μια εκτενή αναδιοργάνωση με σκοπό να αλλάξει την σοβιετική νοοτροπία χρήσης του στρατού ως βιομηχανικό προϊόν, με προσωπικό και υλικό σε γιγάντια μάζα, φτηνών και άκρως αναλώσιμων. Οι Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις άρχισαν να τακτοποιούν τα του οίκου τους, εφαρμόζοντας ΝΑΤΟικά πρότυπα προσαρμοσμένα στις δικές τους, ιδιαίτερες ανάγκες. Οι παλιές διακλαδικές Διοικήσεις Περιοχών μειώθηκαν σε τέσσερις: Δυτική, Κεντρική, Νότια και Ανατολική. Μεραρχίες και Συντάγματα στρατού και αεροπορίας αντικαταστάθηκαν από επιχειρησιακά Στρατηγεία/Ταξιαρχίες και αεροπορικές βάσεις, αντίστοιχα.

Το Ναυτικό εντάχθηκε για πρώτη φορά ως υποδιοίκηση στις διακλαδικές Διοικήσεις Περιοχών. Ο Διοικητής Περιοχής απέκτησε μοναδική δύναμη, αντίστοιχη με τους Αμερικανούς συναδέλφους του. Το 2010 βρήκε τον Ρωσικό Στρατό με ενενήντα περίπου Ταξιαρχίες, εκ των οποίων σαράντα ελιγμού με τις λοιπές υποστήριξης και διοικητικής μέριμνας.

Η Ρωσία έδωσε έμφαση στο ζήτημα του προσωπικού, προσφέροντας επαγγελματικές θέσεις με καλές απολαβές. Μακροπρόθεσμα, τέθηκε ως στόχος, υπό την προϋπόθεση της βελτίωσης της οικονομίας, η αντικατάσταση των κληρωτών διετούς και τριετούς θητείας από επαγγελματικό προσωπικό. Οι επίλεκτες αερομεταφερόμενες δυνάμεις ταχείας επέμβασης συμπληρώθηκαν στο σύνολο, ενώ πρόσφατα ολοκληρώθηκε η πλήρωση του συνόλου των θέσεων υπαξιωματικών από επαγγελματίες. Σχηματίστηκαν τακτικά συγκροτήματα επιπέδου Ταξιαρχίας, με ικανότητα ανεξάρτητης δράσης από υψηλότερα κλιμάκια, και τροφοδοτήθηκαν με νέο υλικό.

Εξέλιξη Ανορθόδοξου Πολέμου

Οι αποστολές ειδικών επιχειρήσεων εξ ορισμού καλύπτουν όλο το φάσμα επιχειρήσεων μη συμβατικού πολέμου και χωρίζονται σε τρεις κύριες κατηγορίες: άμεση δράση, ειδική αναγνώριση, στρατιωτική βοήθεια.

Πρωταρχικό ρόλο στον Υβριδικό Πόλεμο στο πεδίο της μάχης παίζουν οι ρωσικές δυνάμεις ειδικών επιχειρήσεων, γνωστές ως Σπετσνάζ (σύμπτυξη του spetsialnoe naznachenie, ειδικών εφαρμογών).

Οι δυνάμεις αυτές διαθέτουν τμήματα με διαφορετική αποστολή, ανάλογα τον Κλάδο προέλευσης, και είναι χωρισμένες σε δυνάμεις:

Των Ενόπλων Δυνάμεων: Της Διακλαδικής Διεύθυνσης Πληροφοριών (GRU), της 45ης Ανεξάρτητης Ταξιαρχίας Αναγνώρισης (VDV) και της Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων (SOC)
Της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB)
Της Υπηρεσίας Πληροφοριών Εξωτερικού (SVR)

Στις μη στρατιωτικές υπηρεσίες υπάρχουν και ειδικά τμήματα που δεν ανήκουν στις ειδικές δυνάμεις, αλλά έχουν ειδικές αποστολές όπως κατασκοπία, ηλεκτρονικό πόλεμο κτλ. Οι δυνάμεις αυτές εμπλέκονται συχνά με τα Σπετσνάζ στην εκπαίδευση και το πεδίο της μάχης.

Τα Σπετσνάζ της GRU έχουν μορφή παρόμοια με το Αμερικανικό Σύνταγμα Rangers ως επίλεκτο ελαφρύ πεζικό. Η αποστολή τους είναι η ενίσχυση των άλλων όπλων με ειδικές επιχειρήσεις, τακτικές και μέσα. Αποτελούνται από επτά Ταξιαρχίες διασκορπισμένες σε όλη την Ομοσπονδία, με περίπου χίλια πεντακόσια άτομα έκαστη. Τέσσερα «Συντάγματα» υπηρετούν στο Ναυτικό, ένα ανά Στόλο, με πεντακόσια άτομα έκαστο και έμφαση στις αμφίβιες επιχειρήσεις. Το σύνολο υπολογίζεται σε δώδεκα χιλιάδες άτομα, όλοι τους επαγγελματικό προσωπικό. Η SOC δημιουργήθηκε μόλις το 2013 από τον Στρατηγό Valery Gerasimov. Αποτελείται από πέντε τμήματα με περίπου πενήντα άτομα έκαστο και μαζί με το προσωπικό υποστήριξης φτάνουν τους χίλιους πεντακόσιους άντρες.

Η GRU είδε τη δημιουργία της SOC ως «απειλή» για τους Σπετσνάζ της και το κύρος της μέσα στις ένοπλες δυνάμεις. Αν και τα δύο τμήματα έχουν τριβές μεταξύ τους, η SOC υπηρετεί μέσα από τις τάξεις της GRU, με αυξημένη αυτονομία. Το χερσαίο και αμφίβιο σκέλος συμπληρώνει η 45η Ανεξάρτητη Ταξιαρχία Αναγνώρισης Σπετσνάζ με επτακόσια περίπου άτομα. Η Ταξιαρχία είναι αποτέλεσμα ενίσχυσης του παλιού Συντάγματος των ελίτ Αερομεταφερόμενων Δυνάμεων. Εκτός της υφιστάμενης αποστολής στρατηγικής αναγνώρισης, προστέθηκε η εκπαίδευση φίλιου προσωπικού, ρόλος παρόμοιος με τις Αμερικανικές Ειδικές Δυνάμεις.

Η FSB έχει δύο μονάδες, τις διαβόητες Alfa και Vympel. Η Alfa είναι η κύρια δύναμη αντιτρομοκρατίας και «προστασίας του πολιτεύματος» της Ομοσπονδίας και χωρίζεται σε πέντε τμήματα σε όλη την επικράτεια. Η Vympel έχει ως κύρια αποστολή την προστασία στρατηγικών μέσων (πυρηνικά εργοστάσια, εκτοξευτές βαλλιστικών πυραύλων), πέραν αποστολών βαθιάς διείσδυσης, δολοφονιών και δολιοφθορών. Συχνά δρα ως «κόκκινη ομάδα» (Red Cell) για επιθέωρηση της ασφάλειας εγκαταστάσεεων και προσώπων. Χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα και μοιάζει επιχειρησιακά με την Αμερικανική Delta. Το σύνολο και των δύο είναι περίπου πεντακόσια άτομα.

Τέλος, η SVR έχει περίπου τριακόσια άτομα σε ρόλο προστασίας Ρώσων υψηλών προσώπων σε όλη την υφήλιο. Διατηρούν και ικανότητα εκτέλεσης άλλων αποστολών.

Εκτός των «συμβατικών» ανορθόδοξων επιχειρήσεων υπάρχουν και επιχειρήσεις πολιτικής φύσεως, οι οποίες σε γενικές γραμμές ονομάζονται κεκαλυμμένες (clandestine operations). Ο Υβριδικός Πόλεμος εισάγει την χρήση μη στρατιωτικού προσωπικού στις ειδικές επιχειρήσεις ακριβώς για τις κεκαλυμμένες επιχειρήσεις και τις ανάγκες αυτών στο σημερινό επιχειρησιακό περιβάλλον.

Κύριες παραστρατιωτικές Ρωσικές δυνάμεις είναι:

Κοζάκοι – με διάφορα καθήκοντα, από ασφάλεια μέχρι αντιτρομοκρατία.
Ρωσικός Ορθόδοξος Στρατός – βασίζεται στην φανατική θρησκευτική πίστη και δρα ως στρατιωτικό τμήμα.
Λύκοι της Νύχτας – κλαμπ μοτοσυκλετιστών με άνδρες από όλα τα Σλαβικά κράτη. Δρα ως μέσο άσκηση προπαγάνδας.
Σέρβοι εθνικιστές.

Εφαρμογή του Υβριδικού Πολέμου στην Ουκρανία

Μετά από μια δεκαετία αστάθειας, διαφθοράς και πολιτικών σκανδάλων εξελέγη στην Προεδρία της Ουκρανίας ο Victor Yushchenko, ο οποίος υιοθέτησε μια σειρά μέτρων που θεωρήθηκαν εχθρικά από το ρωσόφωνο πληθυσμό αλλά και τη Μόσχα: αναγνώρισε ως γενοκτονία το Holodomor ενώ εξύψωσε όσους πολέμησαν με τους Ναζί ενάντια στην ΕΣΣΔ. Ο Viktor Yanukovych αναρριχήθηκε στην εξουσία το Φεβρουάριο του 2010 με την βοήθεια και την υποστήριξη των ρωσόφωνων. Ο Yanukovych ανέστρεψε το κλίμα που επικρατούσε με κινήσεις υπερ των ρωσόφωνων, όπως για παράδειγμα την αναγνώριση της γλώσσας τους ως επίσημης κρατικής σε τοπικό επίπεδο. Παράλληλα προχώρησε σε αναθεώρηση του Συντάγματος, μεταφέροντας εξουσίες στο πρόσωπό του. Ενώ τα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης υποστήριζε την ενταξιακή διαδικασία της χώρας στην Ε.Ε., ανέστρεψε τις αποφάσεις του τον Νοέμβριο του 2013. Άμεσα ξεκίνησαν διαμαρτυρίες από όλα τα πολιτικά κόμματα στην Πλατεία Ανεξαρτησίας (Maidan Nezalezhnosti) του Κιέβου, οι οποίες αρχικά δεν ήταν βίαιες αλλά στρέφονταν κατά της Ρωσίας και των ρωσόφωνων. O Vladimir Putin και ο Victor Yanukovych υιοθέτησαν μια σειρά μέτρων για να περιορίσουν τις διαδηλώσεις που ξέσπασαν σε όλη την χώρα.

Η Ρωσία αγόρασε Ουκρανικά ομόλογα αξίας $15 δισεκατομμυρίων ενώ μείωσε κατά 1/3 την τιμή του φυσικού αερίου. Οι διαδηλώσεις εντάθηκαν μετά τα Χριστούγεννα όποτε και κηρύχθηκαν επίσημα ως παράνομες. Στις 16 Ιανουαρίου 2014 έγινε προσπάθεια υπερψήφισης νομοθετικών πράξεων, που μεταξύ άλλων προέβλεπαν την ελεύθερη χρήση βίας κατά των διαδηλωτών. Η αύξηση των τραυματιών και θανάτων πολιτών οδήγησαν σε Πανουκρανική εξέγερση με καταλήψεις κτηρίων ενώ κορυφώθηκε η χρήση αστυνομικής βίας. Ο Yanukovych προσπάθησε να σταματήσει το χάος παρέχοντας αμνηστία και επιστρέφοντας στο Σύνταγμα του 2004.

Οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν με 70 νεκρούς το διήμερο 18-20 Φεβρουαρίου. Ο Yanukovych και αρκετοί πολιτικοί σύμμαχοί του, φυγαδεύτηκαν από τη χώρα. Στις 25 Μαρτίου εκλέχθηκε Πρόεδρος, ο φιλοδυτικός εβραίος, δισεκατομμυριούχος, Petro Poroshenko, ο οποίος επαναπροσέγγισε την Ε.Ε. ακολουθώντας τα ζητούμενα των ψηφοφόρων του. Ο Poroshenko θεωρήθηκε από τους ρωσόφωνους ως παράνομα εκλεγμένος, και η κυβέρνησή του ως «φασιστική». Το κίνημα του Maidan αναγνωρίστηκε από την Ρωσία ως μια «δυτική συνομωσία» και αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία που άδραξε ο Ρώσος πρόεδρος για να ανεβάσει την δημοφιλία του ως προστάτης των Ορθόδοξων και των Ρώσων στην Ουκρανία.

Η Ρωσία ωστόσο είχε προχωρήσει από καιρό σε σειρά ενεργειών όπως:

Δημιουργία πολιτικών οργανώσεων για την διατήρηση και εξάπλωση της Ρωσικής ιδεολογίας και την οργάνωση ντόπιων παραστρατιωτικών ομάδων
Αποστολή Σπετσνάζ για την εκπαίδευση, την οργάνωση και την διοίκηση των ντόπιων παραστρατιωτικών
Αποστολή παραστρατιωτικών «εθελοντών» (κοζάκοι, τσετσένοι, ρώσοι, σέρβοι, κτλ)
Κυριαρχία στα ΜΜΕ και στα ΜΚΔ. Χρήση «εθελοντών χάκερ» (hactivists) και «ανεξάρτητων» blogger για κυριαρχία στον κυβερνοχώρο.
Άρνηση οποιασδήποτε Ρωσικής ανάμιξης στις παρούσες και μελλοντικές κινήσεις εστιάζοντας όχι στα επιχειρήματα αλλά στην ίδια την έντονη άρνηση.

Η πρώτη εμφανής στρατηγική κίνηση που έκανε η Ρωσία ήταν η έναρξη μεγάλων στρατιωτικών ασκήσεων, οι οποίες απέσπασαν την προσοχή από μια μικρότερη άσκηση στα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας. Η τελευταία ήταν η μασκίροβκα, χάρη στην οποία δυνάμεις από όλη την Ομοσπονδία μεταφέρθηκαν αθόρυβα στα σύνορα και στην Σεβαστούπολη. Οι Ρώσοι συγκέντρωσαν 13 Τακτικά Συγκροτήματα επιπέδου Ταξιαρχίας, στοιχεία από πέντε (αργότερα επτά) μονάδες Σπετσνάζ καθώς και άντρες της SOC υπό την Νότια Διακλαδική Διοίκηση με έδρα το Rostov-on-Don (που ελέγχει Νότια Ρωσία, Καύκασο, Στόλο Μαύρης Θάλασσας).

Οι τακτικές δυνάμεις που έχουν αναγνωριστεί μέχρι στιγμής είναι:

18 Ανεξάρτητη «Yevpatoria Red Banner» Μηχανοποιημένη Ταξιαρχία Τυφεκιοφόρων Φρουρών (Τσετσενία)
1ο Μ/Κ Τάγμα (Βοστόκ)
31 Αεροκίνητη Ταξιαρχία (VDV – Αερομεταφερόμενες δυνάμεις)
76 Αεροκίνητη Μεραρχία Φρουρών (VDV)
106 Αερομεταφερόμενη Μεραρχία Φρουρών (VDV)
98 Αερομεταφερόμενη Μεραρχία Φρουρών (VDV)
7 Αερομεταφερόμενη Μεραρχία Φρουρών (VDV)
810 Ταξιαρχία Ναυτικού Πεζικού (Στόλος Μαύρης Θάλασσας)
Κοζάκοι του Κουμπάν (Στόλος Μαύρης Θάλασσας)

Κριμαία

Η προπαγάνδα στον ντόπιο πληθυσμό ήταν και παραμένει μοναδική στις ρωσικές μειονότητες εκτός συνόρων καθώς υπήρχε διαρκής προσηλυτισμός ακόμα και των Ουκρανών της Κριμαίας, μεταφέροντας στο σύνολο την εικόνα πολίτη δεύτερης κατηγορίας μπροστά στους αστούς του Κιέβου. Αποτέλεσμα ήταν το ποσοστό του πληθυσμού που επιθυμούσε την προσάρτηση να διατηρείται υψηλό και να ανέρχεται σήμερα σε ποσοστά άνω του 80%. Ένα άλλο μέσο ήταν ο προσδιορισμός του πληθυσμού από τα Ρωσικά ΜΜΕ ως μη Ευρωπαϊκός αλλά Ρωσικός. Η προσέγγιση του Κιέβου με την Ευρωπαϊκή Ένωση αποξένωσε τους κατοίκους της Κριμαίας.

Όταν η Ουκρανική Κυβέρνηση μετά την επανάσταση του Maidan αναγνώρισε την κατάσταση στην Κριμαία, δεν τήρησε εποικοδομητική στάση αλλά ανακοίνωσε την πιθανή αλλαγή χρήσης της ημιεπίσημης μέχρι τότε Ρωσικής διαλέκτου, ενώ διέλυσε και την μονάδα Μπερκούτ της αστυνομίας, η οποία είχε ρόλο αποκατάστασης τάξεως. Ο Sergei Aksyonov, αρχηγός παραστρατιωτικής δύναμης στην Κριμαία, ζήτησε επίσημα Ρωσική βοήθεια.

Σε όλη την Κριμαία διαδηλώσεις και ομιλητές χαρακτήρισαν την επίσημη κυβέρνηση ως «δυτικοφασιστική» και «άκρως επικίνδυνη για τις ζωές των ρωσόφωνων της Κριμαίας». Ταυτόχρονα, άρχισαν να εμφανίζονται αγνώστου ταυτότητας στρατιώτες -οι οποίοι έγιναν γνωστοί ως «οι μικροί πράσινοι άντρες» από τα δυτικά ΜΜΕ- και να συνεργάζονται με τις τοπικές παραστρατιωτικές ομάδες. Οι μικτές ομάδες άρχισαν να καταλαμβάνουν δημόσια κτίρια, στρατόπεδα και αεροπορικές βάσεις. Για να μην επεκταθούν τα επεισόδια, η Ουκρανική κυβέρνηση έδωσε διαταγή στον στρατό να μην αντισταθεί.

Οι Ρώσοι μπροστά σε αυτές τις κινήσεις άδραξαν την ευκαιρία χωρίς δισταγμό. Με την έναρξη των επιχειρήσεων στην Κριμαία από τα παραστρατιωτικά τμήματα, οι Ρωσικές κινήσεις εντάθηκαν και συνεχίστηκαν με:

Αποστολή «ανθρωπιστικών» αποστολών με εφόδια για τις φίλιες δυνάμεις
Καταδρομές με μικρά τακτικά συγκροτήματα του στρατού σε συνοριακές περιοχές
Απορρόφηση/ηθική ανύψωση του ρωσόφωνου πληθυσμού με έκδοση ταυτοτήτων και διαβατηρίων.

Από την στιγμή της έναρξης των επιχειρήσεων οι τοπικές «δυνάμεις αυτοάμυνας» δεν αναμείχθηκαν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και αποτέλεσαν μόνο πολιτικό στήριγμα στην Ρωσική κίνηση. Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις εκτελέστηκαν από την νεοϊδρυθείσα SOC. Στις 27 Φεβρουαρίου η SOC κατέλαβε το τοπικό κοινοβούλιο, κίνηση που επέτρεψε την αυτοανακήρυξη του Sergei Aksyonov ως πρωθυπουργού της Κριμαίας. Επίσης, κατέλαβε όλα τα αρχηγεία των Ουκρανικών σχηματισμών και ζωτικής σημασίας στρατιωτικές βάσεις και υποδομές. Λόγω του μικρού αριθμού ανδρών της SOC, την προσπάθεια αυτής (και υπό την πλήρη ηγεσία της) ενίσχυσαν Σπετσνάζ GRU από χερσαίους σχηματισμούς και τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας. Η ταχύτητα και ο αιφνιδιασμός των ρωσικών δυνάμεων και η περαιτέρω ενίσχυση με συμβατικές δυνάμεις δημιούργησε τα γνωστά τετελεσμένα. Οι επιχειρήσεις κράτησαν δεκαεννιά ημέρες, ενώ ακολούθησαν άλλες επτά μέχρι την κατάθεση των όπλων από την Ουκρανική φρουρά.

Οι ρωσόφωνοι ανακοίνωσαν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την Ένωση με την Ρωσία, έλαβαν συντριπτική πλειοψηφία, και ενώθηκαν στις 18 Μαρτίου το 2014 με την Ομοσπονδία.

Αποδείχθηκε ότι οι επιχειρήσεις στην Κριμαία ήταν προσχεδιασμένες, βάση ενός καλά μελετημένου επιτελικού σχεδίου, και εκτελέστηκαν με απόλυτη επιτυχία.

Η επιτυχία τους στηρίζεται:

Στην εκτέλεση κεκαλυμμένων επιχειρήσεων, με χρήση μέσων παραπληροφόρησης και απόλυτου τακτικού και στρατηγικού αιφνιδιασμού.
Στην μη ύπαρξη ανάγκης άμεσης δράσης από συμβατικές ή ανορθόδοξες δυνάμεις εκτός από μονάδες ειδικού χαρακτήρα π.χ. ηλεκτρονικής αναγνώρισης/πολέμου.
Στο πλήθος πληροφοριών από πολιτικές διευθύνσεις (FSB) για τις στρατιωτικές ουκρανικές δυνάμεις, χωρίς να χρειαστούν στρατιωτικές υπηρεσίες. Οι Ουκρανοί υποστηρίζουν ότι οι Ρώσοι έγιναν ιδιαίτερα δραστήριοι στην Κριμαία μετά το 2010 και την εκλογή Yanukovych.
Η χερσόνησος είχε ήδη μια ισχυρή ναυτική βάση με πλήθος προσωπικού ενώ υπήρχε ειδικό καθεστώς κίνησης μονάδων από και προς αυτήν από τα Ρωσικά σύνορα.

Ντόνμπας

Με τα βλέμματα στραμμένα στην Κριμαία και τους δυτικούς να αντιδρούν με οικονομικές κυρώσεις και αποστολές ενισχύσεων στην Πολωνία και τις Βαλτικές χώρες, η Ρωσία εστίασε την προσοχή της στην Ανατολική Ουκρανία. Η ενσωμάτωση της Κριμαίας έδωσε πνοή στις διαδηλώσεις των ρωσόφωνων των περιοχών του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ, οι οποίες αποτελούν την περιοχή του Ντόνμπας. Αρχές Μαρτίου, η υπηρεσία ασφαλείας των Ουκρανών εκκένωσε διαδηλωτές από το κτήριο της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας όπως και από εκείνο της Διοίκησης της Επαρχίας στο Ντόνετσκ. Στις 6 Απριλίου το κτήριο της Διοίκησης της Επαρχίας ανακαταλήφθηκε από το πλήθος, το οποίο και ζήτησε δημοψήφισμα για Ένωση με την Ρωσία. Κτήρια σε όλη την Επαρχία καταλήφθηκαν από ντόπιες παραστρατιωτικές μονάδες. Οι Ουκρανοί ξεκίνησαν μέσα Απριλίου επιχειρήσεις κατά των αυτονομιστών στα ανατολικά. Αυτές ήταν από την αρχή καταδικασμένες λόγω της κάκιστης κατάστασης του Ουκρανικού στρατού και των ελαχίστων Ταξιαρχιών με επαγγελματίες στρατιώτες, οι οποίες ήταν διασκορπισμένες σε όλα τα Ρωσοουκρανικά σύνορα σε ρόλο προκάλυψης.

Με δυνάμεις της αστυνομίας και του στρατού βασισμένες σε κληρωτούς, οι Ουκρανοί προχώρησαν ανατολικά προς το βόριο Ντόνετσκ στις πόλεις του Σλοβιάσκ και του Κραματόρσκ και επιτέθηκαν στις δυνάμεις των παραστρατιωτικών στις 13 Απριλίου. Η επίθεση σταμάτησε, όταν παρατηρήθηκε ότι οι στρατιώτες δεν έβαλαν κατά των ομοεθνών τους, ενώ σε πολλές περιπτώσεις άλλαξαν πλευρά. Παράλληλα άοπλοι πολίτες προχώρησαν προς κρατικά κτήρια και αστυνομικά τμήματα, υψώνοντας αυτονομιστικές σημαίες και στις δύο πόλεις. Μονάδες του Ουκρανικού Στρατού διαλύθηκαν με διαταγές της ανώτατης ηγεσίας όταν δεν εκτέλεσαν διαταγές ή παραδόθηκαν χωρίς μάχη, όπως η 25η Α/Φ Ταξιαρχία που επιχειρούσε στο Κραματόρσκ.

Η πρώτη εμφάνιση των Σπετσνάζ GRU έγινε στο Σλοβιάνσκ τέλη του Απριλίου του 2014, όταν καταλήφθηκε το αρχηγείο της Ουκρανικής Υπηρεσίας Ασφαλείας/Πληροφοριών (SBU). Οι άντρες ανήκαν στο τάγμα Vostok του Ramzan Kadyrov από την Τσετσενία, το οποίο είχε εμφανιστεί στην Κριμαία πριν δύο μήνες. Ντόπιοι ανέφεραν ότι το τάγμα με 150 άτομα είχε διεισδύσει στην πόλη περίπου ένα μήνα πριν οι αυτονομιστές επαναστατήσουν. Στις 8 Απριλίου, άντρες της Σπετσνάζ GRU εμφανίστηκαν στο Ντόνετσκ και κατέλαβαν το Δημαρχείο κατά την διάρκεια διαπραγματεύσεων των ντόπιων με εκπροσώπους της Ουκρανικής Κυβέρνησης.

Στις 22 Απριλίου οι επιχειρήσεις των Ουκρανών ξεκίνησαν ξανά. Οι Ρώσοι απάντησαν με μεταφορά ισχυρών δυνάμεων δέκα χιλιόμετρα από τα Ουκρανικά σύνορα ενώ ενίσχυσαν τους αυτονομιστές με νέα υλικά. Οι Ουκρανοί προχώρησαν πολύ διστακτικά λόγω της απειλής μιας Ρωσικής εισβολής και αδυνατώντας να καταβάλουν τους οχυρωμένους αυτονομιστές, προχώρησαν σε αποκλεισμό της περιοχής και καταδρομές. Στις 12 Μαίου οι αυτονομιστές ανακήρυξαν την Ανεξάρτητη Επαρχία του Ντόνετσκ με πρόεδρο τον Valery Bolotov, ο οποίος έδωσε διορία 72 ωρών σε όλες τις Ουκρανικές δυνάμεις να αποσυρθούν. Η κίνηση του δισεκατομμυριούχου Rinat Akhmetov να μην πληρώσει φόρους στην ανεξάρτητη επαρχία και να καλέσει σε αντίσταση τους χιλιάδες μεταλλωρύχους εργάτες του, οδήγησε τους αυτονομιστές σε εθνικοποίηση των πλούσιων ιδιωτικών βιομηχανιών της περιοχής. Στις 22 Μαΐου οι αυτονομιστές ανακοίνωσαν την ίδρυση του κόμματος «Νέα Ρωσία» στις Επαρχίες του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ με σκοπό την Ένωση με την Ρωσία και την απορρόφηση όσων περιοχών από την Ουκρανία είναι δυνατόν. Το κόμμα ανακήρυξε την Ρωσική Ορθόδοξη εκκλησία ως επίσημη.

Το τέλος της άνοιξης και οι αρχές καλοκαιριού βρήκαν την Ουκρανική κυβέρνηση διστακτική με ελάχιστες επιχειρήσεις στο ενεργητικό της. Το βάρος είχε πέσει στην προσπάθειά της να ανασυγκροτήσει το στράτευμα με πυρήνα τις επαγγελματικές της ταξιαρχίες και την επιστράτευση δύο κλάσεων κληρωτών. Στις 11 Ιουνίου εθεάθησαν άρματα μάχης στην χρήση αυτονομιστών. Οι τελευταίοι ισχυρίστηκαν ότι προέρχονταν από τις τοπικές αποθήκες του Ουκρανικού στρατού, οι Ουκρανοί μίλησαν καθαρά για αποστολή βαρέως υλικού από τα Ρωσικά σύνορα. Οι αυτονομιστές ενίσχυσαν τις θέσεις τους με Ρωσικά αντιαεροπορικά, εξουδετερώνοντας την Ουκρανική Αεροπορία, ενώ κατέρριψαν ένα μεταγωγικό Il-76 με θύματα 49 επιβαίνοντες. Την 1η Ιουλίου, μετά από μια εβδομάδα ανακωχής, οι Ουκρανοί επιτέθηκαν και γρήγορα ανακατέλαβαν αρκετές πόλεις. Οι αυτονομιστές υπέστησαν βαριές απώλειες. Οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν ξανά στα μέσα του μήνα με τους Ουκρανούς να συνεχίζουν να κερδίζουν έδαφος.

(Στις 17 Ιουλίου, βλήμα εδάφους αέρος μονάδας αυτονομιστών κατέρριψε επιβατικό αεροσκάφος των Μαλαισιανών Αερογραμμών, σκοτώνοντας 283 επιβάτες και τα 15 μέλη του πληρώματος. ) Σχόλιον: Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη!... Είναι πιθανότερο να έχει καταρριφθεί από τους, υπό κάλυψει πράκτορες της BND-CIA....ή από το ουκρανικό πυροβολικό!...

Οι Ουκρανοί συνέχισαν δυναμικά τις επιχειρήσεις και στα τέλη Αυγούστου ανέκτησαν το 75% των εδαφών που κατείχαν οι αυτονομιστές τον Ιούνιο.

Χαρακτηριστικό του πολέμου είναι η προσπάθεια των Ουκρανών να πάρουν την πόλη Ιλοβαίσκ, ένα στρατηγικό σημείο μεταξύ των Ντονέτσκ και Λουχάνσκ. Στη πόλη επιτέθηκαν εθελοντικά τάγματα των Ουκρανών με ελάχιστη εμπειρία. Η πόλη κυκλώθηκε από Ρωσικούς σχηματισμούς οι οποίοι εισήλθαν στην περιοχή, όπου και απώθησαν τις ασθενείς ουκρανικές δυνάμεις εθνοφυλακής και κληρωτών του στρατού. Οι Ρώσοι αρνήθηκαν οποιαδήποτε εμπλοκή, κάνοντας λόγο για δυνάμεις αυτονομιστών.

Τον Σεπτέμβριο συμφωνήθηκε εκεχειρία, η οποία και κράτησε μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου, όταν Ρωσικά άρματα μάχης πέρασαν ξανά τα σύνορα, προπορευόμενα φαλαγγών φορτηγών με βαρέα υλικά. Η κίνηση αυτή της ενίσχυσης με τακτικές μονάδες από την Ρωσία, στα τέλη Αυγούστου και τις αρχές Νοεμβρίου, μπορεί να αναλυθεί είτε ως αποτέλεσμα των αποτυχιών των Ρώσων στο πεδίο μάχης, αφού δεν κατάφεραν να ενισχύσουν αρκετά τους αυτονομιστές, είτε ως επιτυχία, αφού οι κινήσεις των προηγούμενων 6 μηνών (και η ήττα των αυτονομιστών) είχαν προετοιμάσει το έδαφος για εισβολή με την δικαιολογία της ασφάλειας των ρωσόφωνων.

Από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούλιο τα Σπετσνάζ εφάρμοσαν μόνο κεκαλυμμένες επιχειρήσεις. Από τον Ιούλιο και κυρίως από τον Αύγουστο οι άντρες των Σπετσνάζ GRU έδρασαν υπο το πλήρες φάσμα των ειδικών επιχειρήσεων. Τρία με τέσσερα τάγματα με περίπου τριακόσια άτομα έκαστο και με κυκλική διάθεση στο πεδίο από τις επτά ταξιαρχίες τους, έδρασαν με ομάδες των δέκα-δώδεκα ατόμων σε συνεργασία με μονάδες SIGINT GRU (ηλεκτρονική αναγνώριση). Επίσης, μονάδες κατασκοπίας της GRU έδρασαν μαζί με Σπετσνάζ GRU σε ρόλους πολιτικής κατήχησης και στρατιωτικής εκπαίδευσης αντίστοιχα πάνω στους ντόπιους τους οποίους αργότερα καθοδήγησαν σε συμβατικές επιχειρήσεις.

Τον Ιανουάριο ξεκίνησαν σκληρές μάχες, η σφοδρότερη στην κατάληψη του πολιτικού αεροδρομίου του Ντόνετσκ. Τον Φεβρουάριο η κατάσταση σταθεροποιήθηκε χωρίς να υπάρχουν αλλαγές στα εδάφη, ενώ συμφωνήθηκε εκ νέου εκεχειρία, η οποία και κράτησε (με σποραδικές ανταλλαγές πυρών) μέχρι τον Ιούνιο, οπότε και έγινε βαριά επίθεση αυτονομιστών στην πόλη Μαρίνκα. Το καλοκαίρι πέρασε με ανταλλαγές πυρών χωρίς όμως να γίνουν επιθέσεις από τις δύο πλευρές, οι οποίες είχαν εξαντληθεί υλικά και ψυχικά.

Το γενικό συμπέρασμα από τις επιχειρήσεις στο Ντόνμπας είναι η εξέλιξη της Ρωσικής προσπάθειας σε συνάρτηση με την παγκόσμια πολιτική κατάσταση. Το Ντόνμπας δεν ήταν Κριμαία και οι Ρώσοι δεν ήθελαν και δεν επιθυμούν ένοπλη αντιπαράθεση με μια συμμαχία δυτικών κρατών.

Όσον αφορά τον υβριδικό πόλεμο ακολούθησαν τα δοκιμασμένα πρότυπα της επιχείρησης στην Κριμαία με διαφορές στο προσωπικό και στην ένταση του Πληροφοριακού Πολέμου:

Η χρήση των μέσων προπαγάνδας στην Ανατολική Ουκρανία ήταν παρόμοιας έντασης με αυτήν στην Κριμαία. Η διαφορά ήταν στο ποσοστό του πληθυσμού που επιθυμούσε ένωση με την Ρωσική Κοινοπολιτεία. Η Ρωσική εισβολή εν μέρει, μέσα του 2014, καλύπτει και την μερική επιτυχία του Πληροφοριακού πολέμου, και δικαιολογεί την καθυστέρηση της συνέχειας των επιχειρήσεων από την Κριμαία. Οι Ρώσοι ήθελαν χρόνο για να προσαρμόσουν τα κατάλληλα εργαλεία στη νέα επιχειρησιακή πραγματικότητα.

Στην Κριμαία οι άντρες των SOC κάλυπταν τα πρόσωπά τους με «μάσκες του σκι» χωρίς να δίνουν πληροφορίες. Στο Ντόνμπας τα ακάλυπτα πρόσωπα των Ρώσων έδωσαν πληθώρα πληροφοριών στους Ουκρανούς και ξένους αναλυτές. Από τα κοινωνικά δίκτυα μάθαμε ότι οι Σπετσνάζ του Ντόνμπας ήταν μέλη και των επτά ταξιαρχιών της GRU αλλά και της 45ης Α/Φ Ταξιαρχίας Αναγνώρισης της VDV. Δεν υπάρχουν ακόμη στοιχεία για συμμετοχή των αντρών της SOC στην ανατολική Ουκρανία, καθώς η αποστολή της υπηρεσίας δεν ταιριάζει στις επιχειρήσεις που διεξάγονται εκεί – πιθανό να διατηρείται και σαν στρατηγική εφεδρεία. Οι Ουκρανοί επιμένουν επίσης για κεκαλυμμένη δράση των Σπετσνάζ της SVR και FSB χωρίς αυτή η δράση να έχει επιβεβαιωθεί από άλλες πηγές. Εν αντιθέσει με την Κριμαία όπου έγιναν επιχειρήσεις μόνο Ειδικής Αναγνώρισης και Κεκαλυμμένων επιχειρήσεων, στο Ντόνμπας οι Σπετσνάζ επιχείρησαν σε όλο το φάσμα των ειδικών επιχειρήσεων, εκτελώντας τόσο αποστολές Άμεσης Δράσης όσο και Στρατιωτικής Βοήθειας.

Αξιολόγηση της απειλής από τις ΗΠΑ

Ο νέος Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Υποστράτηγος H. R. McMaster έχει διατελέσει επικεφαλής του Κέντρου Ολοκλήρωσης Επιχειρησιακών Δυνατοτήτων (ARCIC) της Διοίκησης Δόγματος και Εκπαίδευσης (TRADOC) του Αμερικανικού Στρατού.

Στις προτεραιότητες του Υποστρατήγου ήταν η μελέτη του Ρωσικού τρόπου πολέμου, η εξαγωγή συμπερασμάτων και η υποβολή προτάσεων για την αντιμετώπισή του.

Τα βασικά συμπεράσματα του ARCIC από την αξιολόγηση των ρωσικών ενεργειών στην Ανατολική Ουκρανία είναι τα εξής:

Οι ρωσικές δυνάμεις θεωρούνται ικανές για κάλυψη-απόκρυψη, ανάμιξη με πληθυσμό πολιτών, εφαρμογή ηλεκτρονικού πολέμου για την παρεμβολή των δικτύων τηλεπικοινωνιών και των μέσων καθοδήγησης.

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των Ρώσων συνεχίζει να αποτελεί το παραδοσιακό τους Όπλο του πυροβολικού. Σωλήνες και Πολλαπλοί Εκτοξευτές Πυραύλων (ΠΕΠ) υπερτερούν σε εμβέλεια και πυρομαχικά συγκριτικά με όλα τα ΝΑΤΟϊκά συστήματα.

Τα Ρωσικά συστήματα είναι πολλαπλής χρήσεως: μια Μοίρα μπορεί να εμπλέξει χερσαίους, ναυτικούς και εναέριους στόχους. Η μαζική χρήση των Ρωσικών πυρών υπερτερεί των βολών ακριβείας της αμερικανικής πρακτικής.

Η χρήση θερμοβαρικών πυρομαχικών με ταυτόχρονη χρήση διασκορπιστών υποπυρομαχικών αποδείχθηκε άκρως φονική. Στην Ουκρανία μια Πυροβολαρχία ΠΕΠ με μικτά πυρά κατάφερε να καταστρέψει πλήρως δύο μηχανοκίνητα τάγματα πεζικού εντός τριών λεπτών.

Η χρήση Ηλεκτρονικού Πολέμου αποδείχθηκε εξαιρετική στον εντοπισμό εχθρικών σημάτων. Αποδείχθηκε ότι όλοι οι σταθμοί ασυρμάτου αναπήδησης συχνότητας των Ουκρανών είχαν αχρηστευτεί από παρεμβολές. Σε μερικές περιπτώσεις αχρηστεύτηκαν Μη Επανδρωμένα Αεροσκάφη ενώ αποδείχθηκε και η χρήση κατά ηλεκτρονικών πυροκροτητών βλημάτων πυροβολικού με συνέπεια τα βλήματα να μην εκρήγνυνται κατά την προσβολή του στόχου.

Φορητά ραντάρ έκαναν την εμφάνισή τους παρέχοντας πληροφορίες σε ενοποιημένο δίκτυο.

Τα Ρωσικά τεθωρακισμένα είναι εμφανώς βελτιωμένα σε σχέση με το παρελθόν και δεν υπήρξε καμία προσβολή από αντιαρματικό βλήμα.

Βαριά χρήση ΜΕΑ για χρήση από το πυροβολικό, μικρής μάζας, που αποτρέπουν κατάρριψη από μαχητικά και επιβάλουν αντιαεροπορικά σε επίπεδο μονάδας.
Ταχύτατη αλλαγή από ειρηνικά καθήκοντα σε πολεμικά και μεταφορά προς το μέτωπο επιχειρήσεων ολόκληρων Στρατιών.

http://e-amyna.com

http://dia-kosmos.blogspot.gr/