Αγησίλαος Β’. Ο φημισμένος βασιλιάς της Σπάρτης

Στο έργο του Αγησίλαος ο Ξενοφώντας εγκωμιάζει τον Σπαρτιάτη βασιλιά, που βασίλευσε από το 399 έως το 360 π.Χ.

Γνωρίζω βέβαια πως είναι δύσκολο πράγμα να γράψει κανείς επαινετικό λόγο, που να ανταποκρίνεται στην αξία της αρετής και της δόξας του Αγησιλάου, ωστόσο πρέπει να το επιχειρήσω. Γιατί δεν θα ήταν δίκαιο ένας άνθρωπος, αν υπήρξε τέλειος, να μην αξιωθεί γι’ αυτόν το λόγο έστω και κατώτερους επαίνους. Σχετικά λοιπόν με την ευγενική του καταγωγή τι πιο σημαντικό και όμορφο θα μπορούσε να πει κανείς από το ότι ακόμη και σήμερα θυμούνται αναφέροντας ονομαστικά τους προγόνους του με ποια σειρά κατάγεται από τη γενιά του Ηρακλή, όταν μάλιστα αυτοί δεν ήταν απλοί πολίτες, αλλά βασιλιάδες απόγονοι βασιλιάδων; Δεν μπορεί όμως να τους κατηγορήσει κανείς ούτε και γι’ αυτό, ότι δηλαδή είναι μεν βασιλιάδες, αλλά δεν έχουν σημαντική πόλη. 

Αλλά όπως η γενιά τους είναι η πιο τιμημένη στην πατρίδα τους, έτσι και η πόλη τους είναι η πιο ένδοξη στην Ελλάδα. Επομένως δεν έχουν τα πρωτεία σε κατώτερους, αλλά είναι αρχηγοί σε αρχηγούς. Ακόμη λοιπόν και γι’ αυτόν το λόγο αξίζει κανείς να εκθειάσει μαζί και την πατρίδα τους και τη γενιά τους. Γιατί η πόλη ποτέ ως τώρα δεν δοκίμασε ν’ ανατρέψει την εξουσία τους, επειδή ζήλεψε την ανωτερότητά τους, ούτε όμως και οι βασιλιάδες ποτέ ως τώρα λαχτάρησαν μεγαλύτερη εξουσία, από αυτή που τους έδωσαν στην αρχή με την ανάληψη της βασιλείας. Γι’ αυτό λοιπόν κανένα άλλο πολιτειακό σύστημα δεν φάνηκε να αντέχει στο χρόνο χωρίς διαταραχές, ούτε η δημοκρατία, ούτε η ολιγαρχία, ούτε η τυραννία, ούτε η βασιλεία. Μόνο αυτό αντέχει ως αδιατάραχτη βασιλεία. 

Υπάρχουν όμως και τα ακόλουθα στοιχεία ότι ο Αγησίλαος άξιζε να γίνει βασιλιάς, προτού ακόμη αναλάβει το θρόνο. Όταν δηλαδή πέθανε ο Άγης, όντας βασιλιάς, και διεκδίκησαν την εξουσία ο Λεωτυχίδας, που ήταν γιος του Άγη και ο Αγησίλαος, που ήταν γιος του Αρχίδαμου, η πόλη αποφάσισε ότι ο πιο κατάλληλος για να εκλεγεί ήταν ο Αγησίλαος και για τη γενιά του και για την αρετή του και τον ανακήρυξε βασιλιά. Επομένως αν οι άριστοι πολίτες στην πιο κραταιά πόλη τον έκριναν άξιο για το πιο σπουδαίο αξίωμα, ποιες αποδείξεις έχουμε πια ανάγκη για την αρετή του, προτού αναλάβει την εξουσία; […]

Τώρα όμως θα περιγράψω όσα πέτυχε, όταν ήταν βασιλιάς, γιατί θαρρώ πως μέσα από τις πράξεις του, θα φανεί ολοκάθαρα και ο χαρακτήρας του. 

Ο Αγησίλαος όντας ακόμη νέος ανέλαβε τη βασιλεία. Λίγο καιρό είχε αναλάβει την εξουσία και έφεραν την είδηση ότι ο βασιλιάς των Περσών συγκέντρωνε τεράστιο στράτευμα και ναυτικό και πεζικό, για να εκστρατεύσει εναντίον των Ελλήνων. Την ώρα που οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους μελετούσαν το πρόβλημα ο Αγησίλαος υποσχέθηκε πως αν του δώσουν τριάντα Σπαρτιάτες συμβούλους, δύο χιλιάδες νεοδαμώδεις και ένα σύνταγμα από το στρατό των συμμάχων, περίπου έξι χιλιάδες άντρες, θα περάσει στην Ασία και θα προσπαθήσει να επιβάλει την ειρήνη, ή αν οι βάρβαροι επιθυμούσαν τον πόλεμο, να τους δημιουργεί προβλήματα, ώστε να μην ξεκινήσουν εκστρατεία εναντίον των Ελλήνων. Οι πιο πολλοί λοιπόν θαύμασαν υπερβολικά αυτή του την επιθυμία, επειδή στο παρελθόν ο Πέρσης βασιλιάς είχε περάσει στην Ελλάδα, να περάσει δηλαδή και αυτός με τη σειρά του εναντίον του στην Ασία και να προτιμήσει να επιτεθεί από το να ανέχεται τον αμυντικό πόλεμο και να θέλει να ξοδιάσει περισσότερα εκείνος απ’ ό,τι οι Έλληνες για να πολεμήσει. 

Πάνω απ’ όλα όμως κρίθηκε ότι το πιο ωφέλιμο είναι πως ο αγώνας θα γινόταν στα εδάφη της Ασίας και όχι της Ελλάδας.

Από την ώρα λοιπόν που πήρε μαζί του το στρατό και έφυγε με τα πλοία, πώς θα μπορούσε ν’ αποδείξει κανείς πιο καθαρά, πώς διοίκησε ως στρατηγός, από το να διηγηθεί όσα έκανε; Να λοιπόν ποια ήταν η πρώτη του ενέργεια στην Ασία. Ο Τισσαφέρνης έδωσε υπόσχεση με όρκο στον Αγησίλαο ότι θα προσπαθήσει ν’ αφήσει αυτόνομες τις ελληνικές πόλεις στην Ασία, αν κάνει ανακωχή, ώσπου να επιστρέψουν οι μαντατοφόροι, που είχε στείλει στο βασιλιά. Ο Αγησίλαος διαβεβαίωσε ενόρκως με τη σειρά του ότι θα τηρήσει τίμια την ανακωχή, καθορίζοντας τη διάρκεια της συμφωνίας για τρεις μήνες. 

Ο Τισσαφέρνης όμως παραβίασε αμέσως όσα υποσχέθηκε με τον όρκο του, γιατί αντί να προσπαθήσει να επιτύχει την ειρήνη, έστειλε και ζήτησε από το βασιλιά πολύ περισσότερο στράτευμα, απ’ όσο είχε προηγουμένως. Ο Αγησίλαος ωστόσο, αν και το κατάλαβε, συνέχιζε να τηρεί την ανακωχή. Έχω τη γνώμη λοιπόν ότι αυτή ήταν η πρώτη σωστή ενέργεια που έκανε: Από τη μια δηλαδή εμφάνισε σε όλους τον Τισσαφέρνη επίορκο και αναξιόπιστο, ενώ από την άλλη απέδειξε ότι ο ίδιος πρώτα απ’ όλα μένει σταθερός στον όρκο του και δεν παραβιάζει τη συνθήκη και πέτυχε όλοι οι Έλληνες και οι βάρβαροι να συμπαραταχθούν με θάρρος στο πλευρό του, αν ήθελε να επιχειρήσει κάτι. Όταν λοιπόν ο Τισσαφέρνης πήρε μεγάλο θάρρος από την άφιξη του νέου στρατεύματος, προειδοποίησε τον Αγησίλαο ότι θα πολεμήσει, αν δεν αποχωρήσει από την Ασία. Οι άλλοι σύμμαχοι και όσοι Λακεδαιμόνιοι ήταν παρόντες έδειξαν φανερά τη μεγάλη τους λύπη, γιατί υποψιάζονταν ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις που είχε μαζί του ο Αγησίλαος ήταν λιγότερες από το στράτευμα, που είχε ετοιμάσει ο βασιλιάς των Περσών. 

Ο Αγησίλαος όμως με γελαστό το πρόσωπό του διέταξε τους πρέσβεις να μεταφέρουν στον Τισσαφέρνη ότι του χρωστάει μεγάλη χάρη, γιατί παραβίασε τον όρκο του και έκανε τους θεούς εχθρούς του και ταυτόχρονα συμμάχους των Ελλήνων. Μετά από αυτό έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να ετοιμάσουν γρήγορα τις αποσκευές τους για την εκστρατεία. Ειδοποίησε από πριν τις πόλεις, στις οποίες αναγκαστικά θα έκανε στάση κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του προς την Καρία να ετοιμάσουν τις αγορές τους. Έγραψε επίσης επιστολή στους Ίωνες, τους Αιολείς και τους Ελλησποντίους να στείλουν στον ίδιο στην Έφεσο, όσους θα λάβαιναν μέρος στην εκστρατεία μαζί του. Ο Τισσαφέρνης λοιπόν πίστεψε ότι ο Αγησίλαος πράγματι θα επιτεθεί στην περιοχή του, στην Καρία, από τη μια γιατί ο Αγησίλαος δεν διέθετε ιππικό και από την άλλη γιατί η Καρία δεν ήταν κατάλληλη περιοχή για ιππασία και κυρίως γιατί είχε την εντύπωση ότι ο Αγησίλαος είχε θυμώσει μαζί του για την καταπάτηση της συμφωνίας. Πέρασε λοιπόν εκεί απέναντι ολόκληρο το πεζικό και τριγύριζε το ιππικό του στην πεδιάδα του Μαιάνδρου, γιατί πίστευε ότι έχει τη δυνατότητα να συντρίψει τους Έλληνες με το ιππικό του, προτού φτάσουν στα δυσκολοπερπάτητα για τα άλογα σημεία. 

Ο Αγησίλαος όμως αντί να προχωρήσει στην Καρία, άλλαξε αμέσως κατεύθυνση και πήρε το δρόμο για τη Φρυγία. Και όσες δυνάμεις τύχαιναν στο διάβα του, τις έπαιρνε μαζί του και προχωρούσε, κατέστρεφε τις πόλεις με ξαφνικές εισβολές και μάζεψε πάρα πολλά λάφυρα. Και αυτό θεωρήθηκε στρατιωτική επιτυχία, γιατί μια και ο πόλεμος είχε κηρυχτεί και η απάτη ήταν πια γι’ αυτόν δικαιολογημένη σύμφωνα με το θεϊκό και το ανθρώπινο δίκαιο, απέδειξε ακόμη και στην απάτη ανώριμο (αφελή) τον Τισσαφέρνη, ενώ έγινε φανερό ότι βοήθησε με σύνεση να πλουτίσουν οι φίλοι του. Επειδή λοιπόν είχαν αποκομίσει πολλά λάφυρα και όλα τα πουλούσαν πάμφθηνα, ορμήνεψε τους φίλους του ν’ αγοράσουν φανερώνοντάς τους ότι θα κατέβαινε γρήγορα με το στρατό του προς τα παράλια. Διέταξε τους λαφυροπώλες να σημειώνουν πόσο πουλούσαν το κάθε πράγμα και να το παραδίδουν. Το αποτέλεσμα ήταν όλοι οι φίλοι του να πάρουν πάμπολλα πράγματα, χωρίς να προκαταβάλουν τίποτε και χωρίς να βλάψουν το δημόσιο ταμείο. Επίσης κάθε φορά που εμφανίζονταν λιποτάκτες και ήθελαν να φανερώσουν στο βασιλιά, όπως ήταν λογικό, πού βρίσκονταν τα λάφυρα, φρόντιζε και αυτά να τα παίρνουν οι φίλοι του, ώστε από τη μια να κερδίζουν χρήματα και από την άλλη να γίνονται πιο ξακουστοί. Γι’ αυτούς λοιπόν τους λόγους απέκτησε αμέσως θερμούς οπαδούς της φιλίας του.

Έχοντας όμως επίγνωση ότι ο τόπος που καταστρέφεται και ερημώνεται δεν μπορεί να συντηρήσει για πολύ καιρό το στράτευμα, ενώ αντίθετα ο τόπος που κατοικείται και σπέρνεται μπορεί να παρέχει συνέχεια τρόφιμα, μεριμνούσε να μην υποδουλώνει μόνο με τη βία τους εχθρούς, αλλά να τους προσεγγίζει ήπια. Και σε πολλές περιπτώσεις έδινε εντολή στους στρατιώτες να μην τιμωρούν τους αιχμαλώτους, σαν να είχαν διαπράξει αδικήματα, αλλά να τους φυλάγουν πράγματι σαν ανθρώπινα πλάσματα, και αρκετές φορές, όταν άλλαζαν συνέχεια στρατόπεδο, αν έπεφτε στην αντίληψή του ότι οι έμποροι είχαν εγκαταλείψει μικρά παιδιά, τα οποία πολλοί δοκίμαζαν να τα πουλήσουν, γιατί πίστευαν ότι δε θα μπορούσαν να τα κουβαλούν και να τα ταΐζουν, μεριμνούσε και γι’ αυτά να βρίσκουν κάποιο κατάλυμα.

Και για τους αιχμαλώτους, που τους άφηναν πίσω, εξαιτίας των γηρατειών τους, έδινε εντολή να τους προσέχουν, για να μην τους κατασπαράξουν τα σκυλιά και οι λύκοι. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τον συμπαθούν όχι μόνο, όσοι μάθαιναν αυτά που έκανε, αλλά και οι ίδιοι οι αιχμάλωτοι. Και στις πόλεις που είχε πάρει με το μέρος του, καταργούσε τις υπηρεσίες που προσέφεραν οι δούλοι στους αφέντες και έδινε διαταγή να ισχύει ο σεβασμός ελεύθερων πολιτών στους άρχοντες. Και όσα τείχη ήταν ακατάκτητα στη μάχη, τα κατακτούσε με τη φιλανθρωπία του […]

Μτφρ. Π. Βλαχάκος & Γ.Α. Ράπτης. 2003. Ξενοφώντος Αγησίλαος. Εισαγωγή, μετάφραση, περίληψη, σχόλια Π. Βλαχάκος. Πρόλογος Δ. Λυπουρλής

https://feltor.wordpress.com/