Η εποχή τής εντροπίας

Γιατί η Νέα Παγκόσμια Τάξη δεν θα είναι τακτοποιημένη

By Randall L. Schweller

Από την αρχή τού εικοστού πρώτου αιώνα, οι ειδικοί σε θέματα εξωτερικής πολιτικής έχουν προβλέψει ότι οι ημέρες των Ηνωμένων Πολιτειών ως παγκόσμιου ηγεμόνα πλησιάζουν στο τέλος τους. 

Αλλά αντί να αναρωτιούνται ποια χώρα είναι πιο πιθανό να αντικαταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα πρέπει να αναρωτιούνται αν η έννοια τής παγκόσμιας ηγεμονίας εξακολουθεί να ισχύει στην εποχή μας.

Είναι όλο και περισσότερο φανερό ότι ο κόσμος δεν θα έχει πλέον μια και μόνο υπερδύναμη, ή μια ομάδα υπερδυνάμεων, που θα φέρνουν τάξη στη διεθνή πολιτική. Αντ’ αυτού, θα έχουν μια ποικιλία δυνάμεων - συμπεριλαμβανομένων εθνών, πολυεθνικών εταιρειών, ιδεολογικών κινημάτων, παγκόσμιων ομάδων τού οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας, και οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα – που θα μηχανορραφούν μεταξύ τους, κυρίως ανεπιτυχώς, ώστε να επιτύχουν τους στόχους τους. Η διεθνής πολιτική μεταβάλλεται από ένα σύστημα στηριγμένο σε προβλέψιμες, και σχετικά σταθερές, αρχές σε ένα σύστημα που είναι, αν όχι εγγενώς άγνωστο, πολύ πιο ασταθές, αλλοπρόσαλλο και στερούμενο συμπεριφορικής κανονικότητας. 

Από την άποψη της γεωπολιτικής, έχουμε μετακινηθεί από την εποχή τής τάξης σε μια εποχή τής εντροπίας.

Εντροπία είναι μια επιστημονική έννοια που μετρά την αταξία: όσο υψηλότερη είναι η εντροπία, τόσο μεγαλύτερη είναι η αταξία. Και η αταξία είναι ακριβώς αυτό που θα χαρακτηρίζει το μέλλον τής διεθνούς πολιτικής. Σε αυτό τον ακέφαλο κόσμο, οι απειλές είναι πολύ πιο πιθανό να είναι ψυχρές αντί θερμές∙ Ο κίνδυνος θα έρχεται λιγότερο συχνά με τη μορφή πολέμων μεταξύ μεγάλων δυνάμεων και πιο συχνά από διάχυτες διαφωνίες πάνω σε γεωπολιτικά, νομισματικά, εμπορικά και περιβαλλοντικά ζητήματα. Προβλήματα και κρίσεις θα προκύπτουν πιο συχνά και, όταν θα συμβαίνει, θα επιλύονται λιγότερο συνεργατικά.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Πώς φτάσαμε ως εδώ; Η μεταβολή αυτή ξεκίνησε στον εικοστό αιώνα, με την έλευση των πυρηνικών όπλων και την εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, που μαζί έχουν κάνει αδιανόητο τον πόλεμο μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Όπως πολλοί μελετητές έχουν επισημάνει, ο κόσμος είχε τη μεγαλύτερη περίοδο σχετικής ειρήνης στην ιστορία. Η απουσία κατακλυσμικών πολέμων μεταξύ μεγάλων δυνάμεων ήταν προφανώς μια μεγάλη ευλογία. Αλλά έφερε επίσης ένα πραγματικό κόστος. 

Για τους τελευταίους αρκετούς αιώνες, πόλεμοι ανάμεσα στις υφιστάμενες δυνάμεις στο διεθνές σύστημα και τον αναδυόμενο ανταγωνιστή ή τους ανταγωνιστές συνέβαιναν κάθε εκατό χρόνια περίπου, στεφανώνοντας τελικά μια νέα ηγετική δύναμη, η οποία ήταν υπεύθυνη για την οργάνωση της διεθνούς πολιτικής και επωμιζόταν τα βάρη τής παγκόσμιας ηγεσίας.

Με το να στέφουν νέους βασιλιάδες, οι ηγεμονικοί πόλεμοι σβήνουν επίσης την παλιά τάξη, αφήνοντας το θεσμικό επίπεδο καθαρό έτσι ώστε μια νέα παγκόσμια αρχιτεκτονική, που ανταποκρίνεται καλύτερα στους καιρούς, να μπορεί να δημιουργηθεί από το μηδέν. Οι πόλεμοι ήταν λοιπόν κατά κάποιο τρόπο ένα καλό πράγμα, επειδή αναπλήρωναν το διεθνές σύστημα με νέα ενέργεια στην υπηρεσία τής παγκόσμιας τάξης και της διαρκούς ειρήνης. Εν τη απουσία τέτοιων πολέμων, δεν έχουμε πλέον μια δύναμη «δημιουργικής καταστροφής» σε θέση να επανεκκινήσει τον κόσμο. Και ακριβώς όπως οι θάλασσες γίνονται ακάθαρτες χωρίς να το φύσημα του ανέμου, η παρατεταμένη ειρήνη επιτρέπει στην αδράνεια και την παρακμή να ενσκήψουν.

Η ισχύς είναι ήδη περισσότερο διάχυτη από όσο υπήρξε ποτέ. Και αυτό μεγεθύνεται περισσότερο με τον χρόνο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να αποτελούν σημαντική δύναμη, αλλά ξέρουν ότι δεν υψώνονται πλέον πάνω από όλους τους διεκδικητές. Μαστιζόμενη από ένα διευρυνόμενο χρέος, η Ουάσιγκτον έχει περιορίσει την εξωτερική πολιτική της σε λίγους μόνο βασικούς στόχους. Ωστόσο, η διολίσθηση της Pax Americana δεν οφείλεται αποκλειστικά στη μείωση της δύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι επίσης ένα πρόβλημα θέλησης - με βαθιές ρίζες στο ξεθώριασμα της εθνικής αποφασιστικότητας να χρησιμοποιούνται αυτά τα πλεονεκτήματα ισχύος που οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να απολαμβάνουν.

Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πολιτικών παραγόντων, επίσης, χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη εντροπία. Η ψηφιακή επανάσταση επέτρεψε στις πληροφορίες να εξαπλωθούν μακρύτερα από ποτέ, ενισχύοντας τον μέσο πολίτη, τις διασημότητες, τις εταιρείες, τους τρομοκράτες, τα θρησκευτικά κινήματα και τις σκοτεινές διεθνείς εγκληματικές ομάδες. 

Η δύναμη που μπορούν να ασκήσουν αυτές οι ομάδες, ωστόσο, είναι συμβατική. Έχουν την δύναμη να διακόψουν, να σταματήσουν τα πράγματα από το να συμβούν, αλλά δεν έχουν την ισχύ να θεσπίσουν τις δικές τους ατζέντες. Το Twitter, το Facebook, και τα γραπτά μηνύματα έχουν επιτρέψει στους πολίτες να οργανώσουν μαζικές διαδηλώσεις και να ανατρέψουν δικτατορικές κυβερνήσεις. Αλλά δεν υπάρχει σοβαρός λόγος να πιστεύουμε ότι οι πολίτες που οργανώνονται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι σε θέση να θεσπίσουν πολιτικές αλλαγές.

ΥΠΕΡΦΟΡΤΩΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

Η εντροπία δεν είναι σε άνοδο μόνο στο διεθνές σύστημα. Τα άτομα, επίσης, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη προσωπική εντροπία, καθώς ανακαλύπτουν ότι δεν είναι σε θέση να διαχειρίζονται την ταχύτητα με την οποία μεταδίδονται οι ψηφιακές πληροφορίες. Μέρα με τη μέρα οι πληροφορίες τρέχουν γρηγορότερα και περισσότερο. 

Όλο και περισσότερο, οι σύγχρονοι άνθρωποι ίσως να αισθάνονται, όπως είπε ο ψυχολόγος και φιλόσοφος William James το 1899, ότι μια «ανεπανόρθωτη ισοπέδωση έρχεται σε όλο τον κόσμο». 

Η ισοπέδωση εδώ αναφέρεται ως μια γενική αίσθηση κοινοτοπίας και απώλειας νοήματος. 

Αντί να υπάρχει μια αυξημένη αίσθηση διέγερσης και ευαισθητοποίησης, η υπερφόρτωση πληροφοριών δημιουργεί την πλήξη και την αποξένωση. Όπως εξήγησε ο οικονομολόγος Herbert A. Simon, ένας «πλούτος πληροφοριών δημιουργεί φτώχεια στην προσοχή». 

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι  «σε έναν πλούσιο σε πληροφορίες κόσμο, ο πλούτος των πληροφοριών σημαίνει μια έλλειψη κάτι άλλο: μια σπανιότητα σε οτιδήποτε καταναλώνουν οι πληροφορίες. 

Αυτό που καταναλώνουν οι πληροφορίες είναι μάλλον προφανές: καταναλώνουν την προσοχή των παραληπτών τους».

Υπό αυτή την έννοια, η σύγχρονη κοινωνία πάσχει από συλλογική διαταραχή ελλειμματικής προσοχής. Ανεξάρτητα από το πόσο πολύ θα τροφοδοτήσουμε το μυαλό μας με φάρμακα που προορίζονταν αρχικά για την θεραπεία τής νόσου τού Alzheimer και της ναρκοληψίας ή θα προσπαθήσουμε να «εκπαιδεύσουμε» το μυαλό μας χρησιμοποιώντας Cogmed ή Lumosity, είναι πιθανό να παραμείνουμε τελικά με αποσπασμένη την προσοχή από την πλημμύρα των ψηφιακών πληροφοριών από το Google, το Twitter, το e -mail, το RSS, το Netflix, τα «παράθυρα» τού Firefox, και τις ομάδες φωτογραφιών τού Flickr. Οι οργανισμοί, επίσης, αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα.

Η αμερικανική Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (NSA) και μόνο παρακολουθεί και αποθηκεύει σχεδόν δύο δισεκατομμύρια ξεχωριστά e-mails, τηλεφωνήματα και άλλες επικοινωνίες κάθε μέρα. 

«Η πολυπλοκότητα του συστήματος αυτού υπερβαίνει την όποια περιγραφή», παραπονέθηκε ο John R. Vines, ένας απόστρατος στρατηγός τού αμερικανικού στρατού ο οποίος αξιολόγησε πέρσι τις προσπάθειες συλλογής πληροφοριών τού υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ. «Εμείς ως εκ τούτου δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε αποτελεσματικά αν μας κάνει πιο ασφαλείς».

Το ότι έχουμε μεγαλύτερες ποσότητες πληροφοριών στα χέρια μας δεν έχει δημιουργήσει μεγαλύτερη σοφία. 

Αντ’ αυτού, έχει οδηγήσει σε εντροπία πληροφοριών. Δεδομένου ότι αυξάνεται ο όγκος των πληροφοριών που υφίσταται επεξεργασία ή διαχέεται, οι πληροφορίες γίνονται θόρυβος. Στην ψηφιακή εποχή, οι πληροφορίες είναι συνήθως διαστρεβλωμένες, θαμμένες στον θόρυβο ή άλλως αδύνατο να ερμηνευτούν. 

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι άνθρωποι αντιδρούν στα πολλά αντιφατικά «γεγονότα» και τις «ενημερωμένες απόψεις» που εκσφενδονίζονται σε αυτούς, ουσιαστικά με την επιλογή και την ερμηνεία των γεγονότων με τρόπους που συμφωνούν με τις δικές τους προσωπικές, ιδιοσυγκρασιακές και συχνά τελείως λανθασμένες ιδέες για τον κόσμο. 

Η γνώση δεν στηρίζεται πλέον σε αντικειμενικά στοιχεία, αλλά, μάλλον, σε σαγηνευτικά «αρκετά αληθινά» γεγονότα. Η γνώση που είναι διάτρητη αλλά φαίνεται αρκετά αληθινή, θα συνεχίσει να εξουσιάζει εκείνους που απλά θέλουν να πιστεύουν κάτι που αισθάνονται σωστό.

ΚΑΛΩΣΗΡΘΑΤΕ ΣΤΟ ΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ

Ο νέος κόσμος τής αυξανόμενης διαρθρωτικής και ενημερωτικής εντροπίας σημαίνει ότι η ιστορία δεν μπορεί πλέον να επαναληφθεί. Εμείς δεν θα αντέξουμε την κόλαση που θα προέλθει από έναν παγκόσμιο πόλεμο, για παράδειγμα, ή από την απόλυτη οικονομική καταστροφή. Αλλά αυτή η διαρκής ειρήνη δεν θα είναι ούτε ο παράδεισος στην γη που θα μπορούσε κάποιος να επιθυμεί. Αντ’ αυτού, βρισκόμαστε στα πρόθυρα ενός αιώνιου καθαρτήριου. Θα είναι ένας κόσμος γεμάτος σύγχυση και αστάθεια. 

Η εποχή τής εντροπίας θα είναι μια εποχή ανήσυχης αταξίας, μια εποχή χωρίς συγκεκριμένο στόχο αλλά με ισχυρή εχθρότητα προς το status quo - μια εχθρότητα που εμπνέει την διαδεδομένη χρήση των απορριπτικών προθεμάτων αντι- και μετα- (όπως αντι-Δυτική, μετα-αμερικανική, μετα-μοντέρνα) και η εποχή μιας υπόσχεσης να ανακαλύψουμε εκ νέου μεγάλο μέρος ή όλη την παρούσα παγκόσμια τάξη και τους συναφείς θεσμούς της. Αλλά η ελπίδα ότι αν απαλλαγούμε από το «τι είναι», θα παραχθεί από μόνο του κάτι νέο και λειτουργικό για να πάρει την θέση του, είναι ακριβώς αυτό: μια απλή ελπίδα. 

Στην προφητική συνέντευξή του στο Time, ο πρώην πρόεδρος της Αιγύπτου, Mohamed Morsi, το έθεσε ως εξής: «Ο κόσμος είναι πλέον πολύ πιο δύσκολος από ό, τι ήταν κατά την διάρκεια της επανάστασής σας. Είναι ακόμα πιο δύσκολος. Ο κόσμος. Πιο περίπλοκος και σύνθετος, δύσκολος. Είναι μια δομή σαν σπαγγέτι. Είναι μπερδεμένος».

Τίποτα από αυτά δεν λέγεται για να προτείνει ότι θα κατοικούμε σε έναν άθλιο κόσμο ατελείωτης κατήφειας και χαμού, ότι εμείς και οι μελλοντικές γενιές είμαστε καταδικασμένοι να υπομείνουμε την άθλια ζωή τής αέναης δυστυχίας. Παρ’ όλο που δεν μπορούμε να αντιστρέψουμε την διαδικασία τής υπερφόρτωσης με πληροφορίες, μπορούμε να σκεφτούμε τον καλύτερο τρόπο για να προσαρμοστούμε, και ίσως ακόμη και να μάθουμε το πώς να μετατρέψουμε την πλημμύρα των πληροφοριών σε χρήσιμες και αξιόπιστες γνώσεις. Δεν υπάρχουν στρατηγικές που μπορούν να εγγυηθούν την επιτυχία. Αλλά η έμφαση πρέπει να δοθεί στην δημιουργία αποκεντρωμένων και αυτο-οργανωμένων δικτύων που είναι σε θέση να ανταποκριθούν στο ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Η εποχή τής εντροπίας δεν θα είναι ευτυχισμένη, αλλά δεν χρειάζεται να μας φέρει και σε απόγνωση. Η αταξία δεν καταστέλλει ό, τι είναι καλό στον κόσμο. Χωρίς μεγάλους πολέμους, απολαύσαμε εποχές ευημερίας και ειρήνης. Ούτε είναι η αταξία από μόνη της κάτι προς φόβο ή απεχθές. «Ο ίδιος ο αγώνας», όπως περίφημα τόνισε ο Αλμπέρ Καμύ, «είναι αρκετός για να γεμίσει την καρδιά ενός άνδρα. Κάποιος πρέπει να φανταστεί τον Σίσυφο ευτυχισμένο». 

Όπως ο Σίσυφος, θα πρέπει να αγκαλιάσουμε το άγνωστο, να αποδεχθούμε τον ακατάληπτο κόσμο μας και τον μάταιο αγώνα μας, να συμβιβαστούμε με την ακατανοησία. 

Είτε για καλό είτε για κακό, δεν έχουμε άλλη επιλογή.

Ο RANDALL L. SCHWELLER είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Πολιτείας τού Οχάιο και ο συγγραφεύς τού βιβλίου με τίτλο Maxwell’s Demon and the Golden Apple: Global Discord in the New Millennium (Johns Hopkins University Press, 2014), από το οποίο είναι προσαρμοσμένο αυτό το δοκίμιο.

http://foreignaffairs.gr/articles/69848/randall-l-schweller/i-epoxi-tis-entropias

http://dia-kosmos.blogspot.gr/