ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ

Του Άριστου Αριστοτέλους
2014*

ΗΠΑ

Στην Ουάσιγκτον, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, η πιστή εφαρμογή των συμφωνηθέντων για τη δοκιμαστική περίοδο των έξη μηνών και η περαιτέρω εξομάλυνση των σχέσεων με την Τεχεράνη θα είναι από τα κύρια θέματα που θα την απασχολήσουν καθ’ όλη τη διάρκεια του 2014. Ασφαλώς πρόκειται για ένα σημαντικό ζήτημα, το οποίο επηρεάζει και αφορά και άλλους δρώντες στη διεθνή πολιτική κονίστρα και στην περιοχή. Ουάσιγκτον και Τεχεράνη έχουν κάθε συμφέρον και αναμένεται να συνεχίσουν, είτε δημοσίως, είτε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και συγκεκαλυμμένα , τις επαφές τους προς αυτή την κατεύθυνση - παρά τις εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις. Το ζήτημα αυτό προβλέπεται να διέλθει από εξαιρετικά δύσκολες και ακανθώδεις φάσεις, όμως υπάρχει ελπίδα η κατάληξη του να είναι θετική.

Οι ΗΠΑ έχουν καθορίσει την Ασία και την ανάπτυξη και ενίσχυση του ρόλου τους εκεί ως «κομβικό» σημείο της εξωτερικής τους πολιτικής, για τη διασφάλιση και προώθηση των συμφερόντων της ιδίας και των συμμάχων της στην περιοχή. Ως εκ τούτου οι Αμερικανοί θα προσπαθούν και το 2014 να επικεντρώσουν περαιτέρω την προσοχή τους στο μέρος αυτό της υφηλίου όπου η Κίνα επεκτείνει το εκτόπισμα και την ισχύ της και εντείνεται ο εμπορικός και ο στρατιωτικός ανταγωνισμός. Και τούτο παρόλο που οι σχέσεις με το Ιράν, η τήρηση της συμφωνίας για το χημικό οπλοστάσιο της Συρίας και η κρίση στη χώρα αυτή και στην Αίγυπτο, θα αγκιστρώνουν ακόμη το ενδιαφέρον και τις ενέργειες των ΗΠΑ, κωλύοντας την πληρέστερη μετατόπιση της προσοχής τους στην Ασία.

Με τη δημιουργία τοπικών ισορροπιών μέσω συμμάχων τους στη Μέση Ανατολή, όπως το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία, την Τουρκία και άλλους, οι ΗΠΑ θα προσπαθήσουν να μην ανατραπούν οι συσχετισμοί δυνάμεων ένεκα του κενού από την υποβάθμιση της παρουσίας τους στην περιοχή. Επίσης το μάθημα των προηγούμενων επεμβάσεων τους σε άλλες κρίσεις, θα τους οδηγήσει σε προσπάθειες ελέγχουν των εξελίξεων - στο βαθμό που είναι εφικτό - αποφεύγοντας όσο είναι δυνατό να επέμβουν στρατιωτικά, προωθώντας το διάλογο και συναινετικές διεργασίες αντί της χρήση της ένοπλη βίας. Όπως φάνηκε από την περίπτωση της Λιβύη και άλλου, όπου η εσωτερική κατάσταση και οι εναλλακτικές λύσεις δεν ήταν καθαρές, τέτοιες επεμβάσεις δεν έφερε τελικά τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και αυτό αποτελούσε και μια ιδιαίτερη αμερικανική ανησυχία στο ενδεχόμενο ανάληψη στρατιωτικής δράσης κατά της Συρίας.

Τουρκία

Υπό τις συνθήκες η Τουρκία, η οποία, όπως και η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, δεν βλέπει με ιδιαίτερο ενθουσιασμό την επαναπροσέγγιση των ΗΠΑ με το Ιράν που ιστορικά είναι ο κύριος γεωπολιτικό αντίπαλο της στην περιοχή. Η Άγκυρα μετά τη συμφωνία των λεγόμενων P5+1 με την Τεχεράνη, θα αισθάνεται ότι θα έχει τώρα να αντιμετωπίσει ένα λιγότερο περιορισμένο στις κινήσεις του αντίπαλο, στη γύρω περιοχή. Ωστόσο η Τουρκία του 2014 θα προβάλλει με τραυματισμένη την εξωτερική πολιτική της από αποτυχίες της στη Συρία και στην Αίγυπτο και γενικά στη Μέση Ανατολή. Προστιθέμενη σ’ αυτά και η οξεία εσωτερική σύγκρουση με αφορμή τη διαφθορά στους κόλπου του κυβερνώντος κόμματος, τα σκάνδαλα και τις αντιδημοκρατικές μεθόδους και μεθοδεύσεις για τα οποία κατηγορείται η τουρκική κυβέρνηση, η εικόνα της χώρας το 2014 θα ζημιωθεί περαιτέρω διεθνώς.

Δεδομένων των συνθηκών αυτών, αναμένεται τουλάχιστον επί του παρόντος και ενόψει των επερχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων το 2014 η χώρα να ακολουθήσει μια πιο εσωστρεφή στάση, επιδεικνύοντας πιθανότατα και θετική συμπεριφορά απέναντι στο Ιράν αλλά ταυτόχρονα μια ακόμη πιο άκαμπτη στάση σε εθνικά ζητήματα. Δεδομένων επίσης των εμπειριών της, η Άγκυρα φαίνεται να έχει ενώπιον της αρκετό έδαφος επανεξέτασης των χειρισμών της στο εξωτερικό. Το ενδεχόμενο μπαλώματος των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ θα συνεχίσει να συζητείται και οι Αμερικανοί να πιέζουν για την αποκατάσταση τους. Όμως αυτό δεν φαίνεται εφικτό τουλάχιστο στο επίπεδο που θα επιθυμούσαν οι ΗΠΑ και το Τελ Αβίβ γιατί σημαίνει να αντιστραφεί εντελώς η αποκαλούμενη νεοθωμανική πολιτική, που σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται σε ρητορική κατά του Ισραήλ, καθώς και στη συνάφεια της Τουρκίας με το ισλαμικό στοιχείο στην περιοχή.

Μέση Ανατολή

Κατά τη διάρκεια του 2014 η Αραβική Άνοιξη και τα αποτελέσματά της στη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική, καθώς και τα σημάδια των εξελίξεων που έχουν το τελευταίο διάστημα παρουσιαστεί σε Τυνησία, Λιβύη, Συρία και Αίγυπτο, θα απασχολούν τη διεθνή κοινότητα και τους σημαντικού δρώντες στην περιοχή. Κρισιμότερη βέβαια από γεωπολιτικής άποψης είναι η κατάσταση στη Συρία και την Αίγυπτο, όπου καθεστωτικές διαφοροποιήσεις ενδεχόμενα να έχουν καταλυτικές ανακατατάξεις που θα οδηγούσαν σε αστάθεια, έξαρση του γεωπολιτικού ανταγωνισμού, των συγκρούσεων και της βίας, με παγκόσμιες επιδράσεις. Ωστόσο όσον αφορά τη Συρία η συμφωνία για το χημικό της οπλοστάσιο, ναι μεν απομάκρυνε το ενδεχόμενο εξωτερικής στρατιωτικής επέμβασης, αλλά δεν ανέστειλε την εσωτερική αιματοχυσία που φαίνεται να διαιωνίζεται και κατά διαστήματα θα καθίσταται ιδιαίτερα έντονη, αλλά ούτε και ανέστειλε το ενδιαφέρον των περιφερειακών παιχτών στη σύγκρουση αυτή. Τουρκία, Σαουδική Αραβία και Κατάρ δεν υπάρχει περίπτωση να διακόψουν τη βοήθεια τους προς αντιπολιτευόμενους μαχητές κατά του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ. Αυξημένο ενδιαφέρον θα συνεχίσει το 2014 να συγκεντρώνει και η Αίγυπτος η οποία αναμένεται να περάσει μια δύσκολη περίοδο αντιπαράθεσης μεταξύ του στρατιωτικά ελεγχόμενου καθεστώτος και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας με απρόβλεπτα αποτελέσματα για την ίδια και την ειρήνη στην περιοχή.

Κίνα

Η Κίνα, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα τον χρόνο αυτό να αντιμετωπίσει κύμα λαϊκών αντιδράσεων με αφορμή την προώθηση μεταρρυθμίσεων. Το 2014 θα είναι ο δεύτερος χρόνος εφαρμογής του σχεδίου για αναδιάρθρωση της οικονομίας στη βάση ενός μοντέλου που δίνει έμφαση στην εσωτερική ανάπτυξη και όχι μόνο στο εξαγωγικό πρότυπο που είχε εφαρμοστεί. Υπό το πρίσμα των πιθανών αντιδράσεων η πρόοδος στην εφαρμογή των αλλαγών αναμένεται να είναι βραδεία, καθώς η κυβέρνηση θα ζυγίζει προσεχτικά κάθε της βήμα ανάλογα με το πιθανό πολιτικό κόστος ή ρίσκο, που εμπεριέχει. Καθώς λοιπόν η κυβέρνηση θα αισθάνεται την πιεστική ανάγκη να εδραιώσει την πολιτική της θέση, υπό το κλίμα της οικονομικής έντασης, θα είναι αναγκασμένη να παλεύει μεταξύ συναινετικών προσπαθειών και του ενδεχομένου να επανέλθει σε παλαιότερες σκληρές μεθόδους καταστολής των αντιδράσεων.

Επίσης η από μέρους της Κίνας ανάπτυξη αντιαεροπορικής ζώνης, ενώ από τη μια θεωρείται από το Πεκίνο σημαντικό θέμα για την ασφάλεια της, από την άλλη έχει προκαλέσει ανησυχίες σε χώρες όπως η Ιαπωνία και προβληματισμό στο Αμερικανικό πεντάγωνο σχετικά με τις κινεζικές προθέσεις. Ένα ατύχημα ή μια μη αναστρέψιμη κλιμάκωση σε ενδεχόμενη κρίση στην Ανατολική θάλασσα της Κίνας δεν μπορεί υπό τις συνθήκες να αποκλειστεί, δεδομένου ότι όπως έχουν τα πράγματα διαμορφωθεί οι ένοπλες δυνάμεις των εμπλεκομένων χωρών λειτουργούν σε πολύ κοντινή απόσταση η μια από την άλλη.

Ρωσία

Η Ρωσία μετά την μέχρι τώρα επιτυχία της να ελέγξει αρνητικές γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιφέρεια της από τον Καύκασο μέχρι την Ανατολική και την Κεντρική Ευρώπη, κατά το 2014 θα επικεντρώσει μεγάλο μέρος του ενδιαφέροντος της στην εδραίωση της θέσης της στην περιοχή αυτή. Στο μεταξύ η Μολδαβία και η Γεωργία έχοντας δει τα γεγονότα στην Ουκρανία και τα διλήμματα στη χώρα αυτή σχετικά με τις επιλογές της μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και Ρωσίας, καθώς και τις συνέπειες των επιλογών της, θα είναι επιφυλακτικές όσον αφορά τις δικές τους αποφάσεις καθώς αναπτύσσουν τις σχέσεις τους με την Ευρώπη. Η ανησυχία τους προέρχεται από την πιθανότητα η Μόσχα να κρίνει τις επιλογές τους ως αρνητικές για την ίδια και την ασφάλεια της, όπως και για τη γεωπολιτική επιρροή της στην περιοχή. Ακόμα, τα γεγονότα στην Ουκρανία δυνατό να προκαλέσουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον το 2014, δεδομένου ότι οι κινητοποιήσεις υπέρ της ΕΕ θα ενταθούν, πιέζοντας τους Αμερικανούς και τις Βρυξέλλες να αναμειχθούν περισσότερο υπέρ τους στο θέμα αυτό. Την ίδια ώρα όμως δεν μπορεί να παραγνωριστούν οι δηλώσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν ότι αν χρειαστεί η Μόσχα θα κινηθεί ακόμα πιο δραστικά για να κρατήσει την Ουκρανία και άλλες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες στη ρωσική σφαίρα επιρροής.

Το πρόβλημα βέβαια για τους Αμερικανούς στο θέμα αυτό, τόσο σε ό,τι αφορά την Ουκρανία, όσο και άλλες πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, είναι ότι η Ουάσιγκτον χρειάζεται απαραίτητα τη συνεργασία της Ρωσίας σε κρίσιμα ζητήματα όπως το Ιράν και η Συρία και αυτό επιβάλλει να είναι προσεκτική στους χειρισμούς της. Σημειώνεται εξάλλου ότι ήδη υπάρχει σκεπτικισμός στο Κρεμλίνο για την πιθανότητα ή ανάπτυξη των σχέσεων ΗΠΑ – Ιράν να φέρει και πάλι την Αμερική στο κατώφλι της Ρωσίας, όπως επί εποχής Σάχη πριν ανατραπεί από την ισλαμική επανάσταση του Αγιατολαχ Χομεϊνί το 1979. Αυτά τα ζητήματα ενδεχόμενα να αποτελέσουν και σημεία τριβής στη φετινή σύνοδο των G8 στην Μόσχα

Στην Ανατολική Μεσόγειο, δεδομένης και της επιτυχούς ρωσικής διαμεσολάβησης για να αποφευχθεί η αμερικανική στρατιωτική επέμβαση στη Συρία και της συμφωνίας που επιτεύχθηκε για την απομάκρυνση και καταστροφή των χημικών όπλων από τη χώρα, το κύρος και η εικόνα της Ρωσίας έχουν τονωθεί. Επίσης η παρουσία του πολεμικού της Ναυτικού θα παραμείνει ενισχυμένη στην Ανατολική Μεσόγειο καθ’ όλη τη διάρκεια του 2014, υπογραμμίζοντας το ενδιαφέρον της Μόσχας στην περιοχή, δεδομένων των πολιτικών καταστάσεων και εξελίξεων σε χώρες που περιβρέχονται από τη θάλασσα αυτή. Το θέμα των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο δίνουν νέα διάσταση στα προβλήματα της περιοχής και ελκύουν περαιτέρω το ενδιαφέρον της Μόσχας σαν μεγάλη δύναμη.

Ωστόσο το αδύνατο σημείο της ρωσικής παρουσίας στη Μεσόγειο δεν είναι το είδος και ο αριθμός των σκαφών που διαθέτει ή μπορεί να εκχωρήσει αλλά ο έλεγχος των προσβάσεων στη θάλασσα αυτή - που είναι τα στενά των Δαρδανελίων, του Γιβραλτάρ και της Διώρυγας του Σουέζ - από άλλες ως συνήθως αντίπαλες δυνάμεις.

Ευρωπαϊκή Ένωση

Στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ενώ αναμένεται ότι θα διασφαλίσει τα μέσα εκείνα που θα της επιτρέπουν να αποτρέψει μια τραπεζική κρίση ή κρίση δημόσιου χρέους, ωστόσο η ανεργία και ο χαμηλός ρυθμός ανάπτυξης θα συνεχίζουν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα στη λειτουργία του οικονομικού συστήματος το 2014. Η κατάσταση αυτή θα ταλανίζει οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά πολλές χώρες της Ένωσης - ίσως λιγότερο τις χώρες του Βορρά. Η παραχώρηση πιστώσεων θα παραμείνει ακόμη συγκρατημένη απόφαση, καθώς οι εταιρείες και οι καταναλωτές προσπαθούν να αναβάλουν την ανάληψη δράσης σε μια σειρά αυξανόμενων υποθέσεων μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Η δημιουργούμενη ένταση από την οικονομική κρίση και τα πλήγματα στους μισθούς , τις κοινωνικές παροχές και τις συντάξεις, καθώς και το θέμα των μεταναστών θα βρει διέξοδο στη σταδιακή άνοδο του εθνικισμού, στην ενίσχυση του ευρωσκεπτικισμού και πιθανότατα σε ακόμη πιο μειωμένη προσέλευση στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον προσεχή Μάιο. Επίσης, καθώς ενισχύεται και διευρύνεται η λαϊκή αντίδραση και ο φανατισμός, οι τομές και οι μεταρρυθμίσεις, που επιχειρεί να προωθήσει η Ευρώπη, για να διαχειριστεί μελλοντικές κρίσεις, θα αντιμετωπίζουν ολοένα και πιο ισχυρό και ίσως αδιαπέραστο τείχος αντιδράσεων.

Ήδη μερικές χώρες της ΕΕ κυρίως του Νότου κατατάσσονται ανάμεσα σε εκείνες με σοβαρό κίνδυνο κοινωνικής αναταραχής για το 2014. Με την Ελλάδα να κατατάσσεται ως χώρα «πολύ υψηλού κινδύνου» για κοινωνική αναταραχή και την Κύπρο ως χώρα «υψηλού κινδύνου» όπως και η Τουρκία (EIU).

Στον τομέα της εξωτερικών σχέσεων και της αμυντικής πολιτικής, η ΕΕ θα προσπαθεί να συμβάλει στην τήρηση και τη διεύρυνση των ήδη συμφωνηθέντων με το Ιράν, δεδομένου ότι η Ένωση υπήρξε μέρος στις διαπραγματεύσεις των P5+1 με τη Τεχεράνη. Ωστόσο η απουσία μονολιθικότητας στο διπλωματικό και στρατιωτικό τομέα και η κατάσταση των οικονομικών σε διάφορες χώρες της ΕΕ, επηρεάζουν αρνητικά το κύρος και την ικανότητά της να χειριστεί αποτελεσματικά διεθνώς κρίσιμες υποθέσεις. Επίσης οι μεγάλες πιέσεις στα δημοσιονομικά των χωρών μελών της Ένωσης, δεν οδηγούν στην υλοποίηση των διακηρύξεων και των προτροπών από μέρους της Ουάσιγκτον για αύξηση των αμυντικών τους δαπανών, αλλά σε περισσότερες περικοπές στις αμυντικές δαπάνες και σε αναστολές ή καθυστερήσεις στην υλοποίηση στρατιωτικών προγραμμάτων.

Πρόσθετα οι αδυναμίες που παρατηρούνται εδώ και αρκετά χρόνια σε ό, τι αφορά τον τομέα των αεροπορικών μεταφορών, του εναέριου ανεφοδιασμού, των δορυφορικών μέσων κ.λπ, που είναι απαραίτητο να καλυφθούν για να μπορεί η Ένωση να υλοποιήσει ακόμα και τα πιο απαιτητικά από τα Καθήκοντα Πίτερσμπεργκ, θα υφίστανται και το 2014 όσο και τα επόμενα χρόνια.

Τέλος, οι τουρκικές αντιδράσεις και γενικά το Κυπριακό, ενόσω παραμένει άλυτο, θα συνεχίσουν και το 2014 να αποτελούν εμπόδιο στην ανάπτυξη της συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ. Επίσης οι πρόσφατες δηλώσεις του Γ.Γ της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας με τις οποίες διασυνδέει το πολιτικό πρόβλημα της Κύπρου με την κατάσταση της κυπριακής οικονομίας και το θέμα του φυσικού αερίου, ενδεχόμενα να αποτελούν προμήνυμα χρησιμοποίησης των μέσων αυτών από εξωτερικούς παράγοντες , κατά το 2014, ως μοχλούς άσκησης πιέσεων στο Κυπριακό.

http://strategy-cy.com/

http://dia-kosmos.blogspot.gr