Salem's Secret και "εις έδαφος φέρειν"

Το δυσοίωνο στοιχείο στο κυνήγι των μαγισσών είναι η καταστολή και η καταστροφή της δύναμης του ανθρώπου να σκέπτεται και του δικαιώματός του να υποβάλλει ερωτήσεις.

Τι κρύβουν οι μάγισσες του Σάλεμ - Dark Magic Music - Salem's Secret

Τα αίτια που οδήγησαν το 1692 στις δίκες του Σάλεμ, αυτής της μικρής πόλης της Νέας Αγγλίας, έχουν ερευνηθεί επισταμένως από τους μελετητές. Αποτελούν τον θλιβερό επίλογο στο κυνήγι των μάγων και των αιρετικών που εξαπέλυσε η Καθολική και Προτεσταντική Εκκλησία σε όλη την Ευρώπη και στοίχισε τη ζωή 200.000 αθώων. 

Αν όμως, μέσα στο παραλήρημα και στην τρέλα που έφτανε συχνά στο σημείο της ομαδικής παράκρουσης, από την οποία είχε καταληφθεί η θεοκρατική Δύση του 16ου και του 17ου αιώνα, οι δίκες του Σάλεμ είναι η πιο κραυγαλέα περίπτωση, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι συνιστούν την ωμότερη απόδειξη του ψυχρού και ωφελιμιστικού χαρακτήρα μιας υπόθεσης που δεν ήταν μόνον έκφραση του αντιμεταρρυθμιστικού σκοταδισμού αλλά και μια καλοστημένη και προσοδοφόρα επιχείρηση.

Ας υπενθυμιστεί ότι στις δίκες εναντίον των μάγων και των αιρετικών οι υπόδικοι ή οι συγγενείς τους πλήρωναν όλα τα έξοδα: τους δικαστές, τους ενόρκους, το κόστος της φυλακής, αυτούς που κατασκεύαζαν το ικρίωμα και την αγχόνη ή έστηναν την πυρά, εκείνους που έκοβαν τα ξύλα για τη φωτιά, τον δήμιο, τους ιερείς και τους γραμματείς των δικαστηρίων. 

Επιπλέον, η περιουσία του καταδικασθέντος κατασχόταν από τις τοπικές αρχές, τον επίσκοπο, τον βασιλιά ή την Ιερά Εξέταση. Όταν μάλιστα η περιουσία ήταν μεγάλη, οι κοσμικές τη μοιράζονταν εξ ημισείας με τις εκκλησιαστικές αρχές.

* Πολλαπλή ερμηνεία

Στο Σάλεμ του 1692 συνέτρεχαν όλες οι προϋποθέσεις να στηθεί μια σειρά παρόμοιων δικών: συνοριακές διαφορές των κατοίκων σε μιαν αποικία που δεν ήταν ούτε δημοκρατία ούτε μοναρχία αλλά μια πουριτανική και θεοκρατική πολιτεία, βαρύς χειμώνας, εξοντωτικοί φόροι από την κεντρική διοίκηση της τότε βρετανικής αυτοκρατορίας, φτώχεια και επιδημία ανεμοβλογιάς. 

Αν σκεφθεί κανείς ότι στην Αγγλία η τελευταία «μάγισσα» είχε καεί στην πυρά το 1685, αντιλαμβάνεται πως οι δίκες του Σάλεμ εξέφραζαν τον πανικό που είχε καταλάβει τους κατοίκους της Νέας Αγγλίας, όπου η γραμμή της Εκκλησίας αποτελούσε πολιτικό δόγμα: «Για τον Θεό και τη γη». 

Κάθε σχέση, επομένως, με τον Σατανά ήταν προδοσία κατά του Θεού και της αποικίας. Στις δίκες προσήχθησαν διακόσια περίπου άτομα από το Σάλεμ και τα γύρω χωριά. Από αυτά καταδικάστηκαν τα τριάντα ένα και απαγχονίστηκαν τα δεκαεννέα.

Όταν ο Αρθουρ Μίλερ επισκέφθηκε το 1951 το Σάλεμ και μελέτησε τις δικογραφίες, διαπίστωσε, όπως αναφέρει στην Αυτοβιογραφία του, πως το φαινόμενο είχε εντυπωσιακές ομοιότητες με τις δραστηριότητες της μακαρθικής Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών. 

Το κοινό τους θεατρικό στοιχείο ήταν η τελετουργικότητα, που συνέδεε το Σάλεμ του 1692 με την Ουάσιγκτον του 1950. Και στις δύο περιπτώσεις οι κατήγοροι γνώριζαν εκ των προτέρων ποιες ομολογίες θα έπρεπε να αποσπάσουν από τους κατηγορούμενους προκειμένου να επιτύχουν τον αντικειμενικό τους σκοπό, που δεν ήταν άλλος από τη δημόσια παραδοχή της ενοχής των υποδίκων.

Τα ίδια περίπου θα μπορούσε κάποιος να πει και για τις δίκες της Μόσχας του 1936 που ήταν και αυτές τελετουργικές και θεατρικές, όπως επίσης και για άλλες περιπτώσεις μικρότερης σημασίας. Το έργο του Μίλερ ερμηνεύθηκε πολλαπλά κατά τη διάρκεια της πεντηκονταετούς και πλέον σταδιοδρομίας του στις σκηνές του παγκόσμιου θεάτρου. 

Το 1980 λ.χ., όταν παίχθηκε στη Σαγκάη, ερμηνεύθηκε ως ένα είδος μεταφοράς των διώξεων και των πολιτικών δικών που έλαβαν χώρα στην Κίνα κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης. Ο Μίλερ υποστηρίζει πως από τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεται το έργο του στο εξωτερικό κάθε φορά μπορεί αμέσως να αντιληφθεί την πολιτική κατάσταση που επικρατεί στην εκάστοτε χώρα.

* Παταγώδης αποτυχία

Το πολυπαιγμένο όμως αυτό έργο σημείωσε παταγώδη αποτυχία όταν ανέβηκε για πρώτη φορά στο Μπρόντγουεϊ το 1953. Και στην πρώτη του ευρωπαϊκή παράσταση στις Βρυξέλλες, την ίδια χρονιά, σημειώθηκαν κωμικά επεισόδια. Οι θεατές εξέλαβαν τον Αμερικανό πρέσβη που πήγε να την παρακολουθήσει ως συγγραφέα του έργου και τον επευφήμησαν ενθουσιωδώς. Όταν απεκαλύφθη η παρεξήγηση δόθηκε μια καλή αφορμή στον ευρωπαϊκό Τύπο να επιτεθεί δριμύτατα κατά των μακαρθικών διώξεων.

Ας σημειωθεί ότι ο Μίλερ δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει την παράσταση, αφού το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών αρνήθηκε να του ανανεώσει το διαβατήριο και σε όλη τη μακαρθική περίοδο ο συγγραφέας δεν μπορούσε να ταξιδέψει εκτός ΗΠΑ. Την ίδια επίσης περίοδο διέκοψε κάθε σχέση με τον φίλο και σκηνοθέτη των έργων του Ηλία Καζάν, αφού ο τελευταίος έγινε πληροφοριοδότης της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών ακολουθώντας μάλλον τις προτροπές του αφεντικού της 20th Century Fox Σπύρου Σκούρα.

Αν αυτά ανήκουν ως έναν βαθμό στην ιστορία, αναρωτιέται κανείς εύλογα τους λόγους που ώθησαν την αμερικανική κινηματογραφική βιομηχανία να μεταφέρει εκ νέου το έργου του Μίλερ στη μεγάλη οθόνη, όταν μάλιστα έχει προηγηθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’60 μια πολύ επιτυχημένη μεταφορά του από τον Ρεϊμόν Ρουλό σε σενάριο του Ζαν Πολ Σαρτρ και με πρωταγωνιστές τον Υβ Μοντάν και τη Σιμόν Σινιορέ. Είναι η ελκυστικότητα του θέματος; Είναι αποτέλεσμα της γενικότερης αναθεωρητικής στάσης έναντι του μεταπολεμικού κόσμου; Και τα δύο; Ή μήπως αυτοί οι δύο αιώνες σταματημένης ιστορίας, που εκφράζουν οι δίκες κατά των μάγων και των αιρετικών, χρειάζεται να ανατροφοδοτήσουν τους σύγχρονους μηχανισμούς της κοινωνίας του θεάματος; Πέραν των απαντήσεων που μπορεί να δώσει κανείς, εδώ προσφέρεται μια καλή αφορμή για να αντληθούν κάποιες πρώτες διαπιστώσεις όσον αφορά τις αρνητικές επιδράσεις του παρελθόντος στις σύγχρονες κοινωνίες.

* Ανάλογα φαινόμενα

Ο καθηγητής Ρόσελ Χόουπ Ρόμπινς παρατηρεί πως το πλέον δυσοίωνο στοιχείο στο κυνήγι των μαγισσών είναι η καταστολή και η καταστροφή της δύναμης του ανθρώπου να σκέπτεται και του δικαιώματός του να υποβάλλει ερωτήσεις. 

Θεωρεί επίσης ότι τα διακόσια χρόνια που διήρκεσαν οι διώξεις μάγων και αιρετικών ισοδυναμούν με σταμάτημα του δυτικού πολιτισμού, για να προχωρήσει σε ακόμη τολμηρότερα συμπεράσματα: μολονότι τα θύματα του προτεσταντικού και του καθολικού φανατισμού δεν ξεπερνούν τις 200.000 και άρα δεν μπορούν να συγκριθούν με τα 15.000.000 των θυμάτων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, και τα εγκλήματα του Κομμουνισμού 130.000.000 εκατομμύρια στα στρατόπεδα ΓΚΟΥΛΑΓΚ, ­ όπως και τα εκκλησιαστικά εγκλήματα ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ 20 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΗΣ ΣΚΥΘΟΠΟΛΗΣ, είναι από ηθικής πλευράς απεχθέστερα, αφού διεπράχθησαν στο όνομα του Χριστού.

«ΘΥΜΗΘΕΙΤΕ ΤΗΝ ΣΚΥΘΟΠΟΛΗ ! η μεγαλύτερη και πρώτη γενοκτονία των Ελλήνων, από τους Χριστιανούς. 26.000.000 Έλληνες, ΑΔΕΙΑΣΕ Η ΕΛΛΑΔΑ και ήρθαν αλλογενείς, δείτε τα τοπωνύμια μέχρι σήμερα, και το ΕΙΣ ΕΔΑΦΟΣ ΦΕΡΕΙΝ !»

Εν τούτοις, σήμερα όχι μόνο μπορεί να αναζητήσει και να βρει κάποιος ανάλογα φαινόμενα αλλά και κατάλοιπα αυτής της εποχής, ακόμη και στις ίδιες τις κοσμικές κοινωνίες της Δύσης. 

Το auto da fe, δηλαδή: 

α) η δημόσια τελετή κατά την οποίαν η Ιερά Εξέταση αναγγέλλει την καταδίκη του «αιρετικού» και 

β) η δημόσια εκτέλεσή του (κατά κανόνα στην πυρά) από τις δημόσιες αρχές, δεν άφησε αλώβητο το νομικό σύστημα, την πολιτική, τη φιλοσοφία και την τέχνη των δυτικών δημοκρατιών και σε μιαν ευρύτερη αναγωγή την κριτική της σκέψη. 

Ακόμη και σήμερα σε πλήθος κείμενα σύγχρονων θεωρητικών ή μεταπολεμικών φιλοσόφων θα τολμούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι παρακολουθεί τις προετοιμασίες μιας δίκης που αναβάλλεται, ενώ, όταν η δίκη αυτή λαμβάνει χώρα, οδηγεί στο διανοητικό auto da fe. (Αυτό όμως είναι μια πολύ μεγάλη ιστορία, αν μάλιστα δεχθούμε την πρόκληση του Ρόμπερτ Γκρέιβς που αποφαινόταν πως το κυνήγι των μαγισσών και των αιρετικών στην Ευρώπη ήταν μια συστηματική και μεθοδική προσπάθεια της εκκλησίας να εξαφανίσει τα κατάλοιπα του παγανισμού από την ηπειρωτική Ευρώπη και τα βρετανικά νησιά).

Οι μύθοι των τύψεων, οι αναδρομικές συγνώμες και μετάνοιες, η κριτική στάση έναντι του παρελθόντος ή ακόμη ακόμη η συναισθηματική, ψυχολογική και πολιτική δύναμη του θέματος ανήκουν στους βασικούς παράγοντες κάθε μεταφοράς και υπογραμμίζουν την τάση να κοιτάζουμε το παρελθόν χρωματίζοντάς το με τα εκάστοτε δεδομένα του παρόντος.

* Ο Τέταρτος Κόσμος

Ωστόσο, το γεγονός ότι οι παλαιές και νέες μορφές μεσαιωνισμού ανατροφοδοτούν τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Και αν βγαίνει αβίαστα ένα συμπέρασμα, αυτό είναι πως στις ακραίες εκφάνσεις κάθε δόγματος παρεισφρέει το στοιχείο της δεισιδαιμονίας, με άλλα λόγια ο φόβος για το παρόν.

Το ζήτημα των δικών του Σάλεμ κοιταγμένο από διαφορετική οπτική γωνία εμφανίζει προεκτάσεις ή αναλογίες στην Ανατολή και στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Μετά την κατάργηση του δίπολου Ανατολή – Δύση νέοι θρησκευτικοί φανατισμοί (που δεν είναι κατ’ ουσίαν ούτε νέοι ούτε θρησκευτικοί αλλά βαθύτατα πολιτικοί) αναπτύσσονται στον Τρίτο Κόσμο και στις χώρες του πρώην υπαρκτού Κομμουνισμού-σοσιαλισμού, ο οποίος συνιστά κατά κάποιον τρόπον, σήμερα, τον Τέταρτο Κόσμο. 

Δεν είναι τυχαίο που στα τέλη του εικοστού αιώνα στις παρυφές των ανεπτυγμένων κοινωνιών αναπτύσσονται θεοκρατικές κοινωνίες την ίδια στιγμή όπου η Δύση αναψηλαφεί το παρελθόν της αντιλαμβανόμενη πως η εδραίωση των αξιών του Διαφωτισμού δεν είναι ούτε δεδομένη ούτε εύκολη.

www.tovima.gr

http://dia-kosmos.blogspot.gr/