ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ: ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ

Πορνογραφία, ένας «αόρατος δικτάτωρ» και τα «υπουργεία αλήθειας»

Ολόκληρες περιοχές του Διαδικτύου διαδίδουν αρρωστημένη πορνογραφία, που βρίσκεται στην περιοχή του κοινού εγκλήματος.

 SHUTTERSTOCK

Μέχρι πριν από 10 χρόνια εικασίες και φήμες, συνήθως εξωπραγματικές, για τη σεξουαλική ζωή των διάσημων κυριαρχούσαν στις παρέες στην Ελλάδα, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Καλύπταμε το έλλειμμα εικόνων μιλώντας συνεχώς για τις ιδιωτικές στιγμές των «επωνύμων» και επαναλαμβάνοντας απίθανες υποθέσεις που «είχαμε ακούσει». Από τότε που ανακαλύφθηκε το iphone και διαδόθηκαν τα κάθε λογής smartphones, το ενδιαφέρον αυτού του είδους υποχώρησε αισθητά. 

Ο λόγος, όπως συνάγεται από την ανάγνωση μελετών για τη μαζική συμπεριφορά, είναι η απελευθέρωση της πορνογραφίας.

Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν υπήρχε τόσο άμεση και ολοκληρωμένη πρόσβαση όλων σε μια ανεξάντλητη θεματολογία πορνογραφίας, όσο υπάρχει σήμερα μέσα από την έκρηξη των δυνατοτήτων πρόσβασης στο Ιντερνετ. Ο πορνογραφικός κορεσμός αναίρεσε τις αιτίες που συντηρούσαν τη ζωηρή φαντασία για τα «πρότυπα» της μαζικής κουλτούρας. Όταν οι πολίτες μπορούν να έχουν δωρεάν πρόσβαση σε δρώμενα που υπερβαίνουν τη φαντασία τους δεν έχουν ιδιαίτερη διάθεση να βάλουν τη φαντασία τους να δουλέψει με «πρωταγωνιστές» τις προσωπικότητες της δημόσιας ζωής. Η καταφυγή στον κανιβαλισμό των προτύπων της μαζικής κουλτούρας για τον κορεσμό της σεξουαλικής πείνας δεν είναι πια απαραίτητη.

Η κοινωνική αλληλεπίδραση οδηγούσε στην τροφοδότηση της ερωτικής φαντασίας με ιστορίες και αφηγήσεις «της παρέας» που γίνονταν φήμες, διαδίδονταν και συγκροτούσαν ένα είδος πρώιμης «επαυξημένης πραγματικότητας». Πλέον, η ερωτική φαντασία αναπτύσσεται μοναχικά, χάρη στο smartphone. Η πολυσυσκευή γίνεται οθόνη οργίων, αλλά και εικονικό κρεβάτι αφού επιτρέπει το cyber sex, δηλαδή τη σεξουαλική τηλεπικοινωνία, τη βιντεο-επαφή. Αντιστοίχως και οι φιλίες. Στηρίζονταν στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην πραγματική συνάντηση, αλλά τώρα οι περισσότερες εξελίσσονται εικονικά, στο Facebook, στο Ιnstagram και στο WhatsΑpp, χωρίς την αλληλεπίδραση των φίλων στον πραγματικό κόσμο. Οι άνθρωποι, πλέον, συναντώνται κυρίως μέσα στο μυαλό τους. Συναντώνται μέσω εφαρμογών, με εικονικές διασυνδέσεις και αλληλεπιδράσεις, και όχι μέσα από πραγματικές ενώσεις και επαφές.

Σε λίγα χρόνια, όταν το smartphone θα γίνει ένα τσιπάκι που θα εμφυτεύεται στον εγκέφαλο, θα ενοποιηθεί η πραγματική και η εικονική πραγματικότητα και θα ζούμε όλοι σε μια προσαυξημένη πραγματικότητα, η οποία ασφαλώς θα παρακολουθείται και θα σκηνοθετείται από τα «υπουργεία αλήθειας» που κρύβονται πίσω και από τα σημερινά social media και τις μηχανές αναζήτησης, όπως κατ’ επανάληψη έχει εξηγηθεί.

Όλα αυτά έρχονται στο μυαλό εξαιτίας τριών βιβλίων. 

Του Εντουαρντ Σνόουντεν με τίτλο «Το μεγάλο φακέλωμα» (Ψυχογιός), της καθηγήτριας του Harvard Shoshana Zubof (Σοσάνα Ζουμπόφ) «Surveillance Capitalism», (εκδ. Profile και τον Νοέμβριο στα ελληνικά με τίτλο «Η εποχή του Κατασκοπευτικού Καπιταλισμού» από τις εκδόσεις Καστανιώτη) και του Samuel L. Perry (Σάμιουελ Λ. Πέρι), «Addicted to Lust: Pornography in the Lives of Conservative Protestants» (Oxford University Press).

Η Ζουμπόφ, συνέντευξη της οποίας δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό «Κ» της «Καθημερινής» αποκαλύπτει ότι το Facebook και το Google είναι παγκόσμιοι μηχανισμοί παρακολούθησης, ανάλυσης και αναδόμησης της ατομικής και συλλογικής συμπεριφοράς.

Το «Μεγάλο φακέλωμα»

Τα ευρήματά της είναι συμβατά με τις αποκαλύψεις του Σνόουντεν που έκανε το 2013 στη βρετανική εφημερίδα Guardian. Από τη Μόσχα όπου ζει σήμερα για να αποφύγει τη σύλληψη από τις υπηρεσίες των ΗΠΑ, κυκλοφόρησε το «Μεγάλο φακέλωμα», ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο, στο οποίο αναφέρεται στις εκτεταμένες επιχειρήσεις παρακολούθησης στις οποίες έλαβε μέρος ως συνεργάτης της αμερικανικής υπηρεσίας NSA. Είναι εντυπωσιακό, λοιπόν, όπως υπογραμμίζει, ότι σε μια εποχή διαιρέσεων και μίσους, εκείνο που ενώνει την ανθρωπότητα είναι η πορνογραφία. Ο Σνόουντεν αναφέρει στο «Μεγάλο φακέλωμα» ένα εύγλωττο παράδειγμα, ότι το μοναδικό πράγμα που ενώνει έναν σκληρό 19χρονο τρομοκράτη με τον 65άρη ευυπόληπτο θείο του είναι η κατανάλωση πορνογραφίας. Πρόκειται για ένα συμπέρασμα που προέκυψε στη συγκεκριμένη περίπτωση έπειτα από παρακολούθηση ολόκληρης της οικογένειας του νεαρού τρομοκράτη. Όλοι ερίζουν για όλα, όλοι συγκρούονται με όλους, αλλά εκείνο στο οποίο συμφωνούν είναι η καταφυγή στην πορνογραφία. Η πορνογραφία γίνεται η νέα πολιτική, το νέο οικουμενικό δόγμα, το μόνο στο οποίο μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι.

Δεν μιλάμε, όμως, πλέον για μια ρομαντική πορνογραφία που μπορεί να σημαίνει «σκοτάδι και μαγεία, συνωμοσία στο φως των αστεριών», για να θυμηθούμε τον στίχο του Αρη Δαβαράκη από την «Πορνογραφία» του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά για μια σκληρή και απάνθρωπη πορνογραφία, αν σκεφτούμε μάλιστα τις πρόσφατες αποκαλύψεις των New York Times ότι το Internet έχει πλημμυρίσει από εικόνες παιδικής πορνογραφίας. 

Μαθαίνουμε ότι μέσα στο 2018 απομονώθηκαν 45 εκατομμύρια εικόνες με σεξουαλική κακομεταχείριση παιδιών, ενώ το 1998 είχαν καταγγελθεί «μόνον» 3.000. Ολόκληρες περιοχές του Διαδικτύου διαδίδουν αρρωστημένη πορνογραφία, που βρίσκεται στην περιοχή του κοινού εγκλήματος.

Αλλά και η αποδεκτή πορνογραφία συνδέεται με την πρόκληση ψυχολογικών διαταραχών. Ο Σάμιουελ Πέρι, επίκουρος καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα, μελετά στο βιβλίο του την εμπειρία των συντηρητικών προτεσταντών στις ΗΠΑ, που μέχρι πριν από λίγα χρόνια είχαν αυτοπροστατευθεί από την κατανάλωση πορνογραφικού υλικού. Όταν όμως ο πειρασμός τρυπώνει στις φορητές συσκευές και προκαλεί ακόμα και τον πιο ευσεβή, τότε ακόμα και οι πιο εγκρατείς υποκύπτουν και εθίζονται σε δρώμενα που ποτέ δεν πίστευαν ότι θα παρακολουθούσαν. Η εμπειρία αυτή δεν συνδέεται με μια συνθήκη εκτόνωσης και απελευθέρωσης, αλλά με τον εγκλωβισμό των εν λόγω πιστών, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, σε ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον κατάθλιψης, ντροπής και απομάκρυνσης από το δόγμα λόγω των ενοχών που αναπτύσσονται.

Οι Αμερικανοί προτεστάντες

Καθώς δεν μπορεί να συμβιβαστεί η πίστη με τον πειρασμό, οι Αμερικανοί προτεστάντες γίνονται ενοχικοί «καταναλωτές» της αμαρτίας. Αρχίζουν να πιστεύουν ότι δεν αξίζουν να είναι «πραγματικοί χριστιανοί» και απομακρύνονται από τις ενορίες. Οι ιερείς υπεύθυνοι των ενοριών σκέφτονται σοβαρά να προσφέρουν προγράμματα ανόρθωσης του ηθικού και απεξάρτησης από την πορνογραφία.

Στις νεότερες ηλικίες το πρόβλημα είναι ο σεξουαλικός αναλφαβητισμός, δηλαδή η αντίληψη που σχηματίζουν αρκετοί νέοι, οι οποίοι μαθαίνουν το σεξ από το Ιντερνετ, ότι σεξουαλικές σχέσεις είναι αυτές που απεικονίζει η πορνογραφία. Έχει δημιουργηθεί μια νέα εθνογραφία του σεξ, όπου ιδίως το «millennial sex», δηλαδή το σεξ των «τινέιτζερ», όσων γεννήθηκαν από το 2000 και μετά, είναι μια άχαρη μίμηση της πορνογραφικής βιαιότητας που αφειδώς καταναλώνεται. Τα πορνογραφικά σενάρια είναι κυρίως ιστορίες βίας και όσοι μαθαίνουν το σεξ από αυτά σχηματίζουν την εντύπωση ότι το σεξ διαφέρει ελάχιστα από τον βιασμό. Ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο πολλοί ειδικοί στον αγγλοσαξονικό κόσμο πιστεύουν ότι πρέπει να ξεκινήσουν εκστρατείες ενημέρωσης των νέων ότι το σεξ δεν είναι βία και δεν πρέπει να συνδέεται με τη βία.

Προειδοποίηση για μια δυστοπία επιστροφής στον πρωτογονισμό

Οι ασυμβίβαστες φεμινίστριες του παλιού καιρού, όπως η Κάθριν Μακ Κίνον και η Αντρέα Ντουόρκιν, που υποστήριζαν ότι η πορνογραφία οδηγεί στην κανονικοποίηση του βιασμού ή ότι το ίδιο το σεξ είναι μια πράξη βίας, επανέρχονται στην επικαιρότητα αφού τα λόγια τους, που πριν από 40 χρόνια θεωρήθηκαν υπερβολικά, αποδεικνύονται σήμερα ισορροπημένα και προφητικά. Οι μετριοπαθείς φεμινίστριες κρατούσαν αποστάσεις από τις ακραίες. Υποστήριζαν ότι η δαιμονοποίηση του σεξ είναι αντιφεμινιστική και υποτιμά τις γυναίκες αφού τις καθιστά εκ προοιμίου ανίκανες να προστατεύσουν τον εαυτό τους και να θέσουν εκείνες τα όρια και τα πρότυπα της υγιούς σεξουαλικής συμπεριφοράς. Ομως το ποιος θέτει τα όρια, όπως και όλα στο σεξ, είναι ένα ζήτημα ισχύος. Η ισχύς είναι οικονομική, θεσμική, πολιτική. 

Έπρεπε να εμφανιστεί το κίνημα #metoo για να ισχυριστεί κανείς ότι μπορεί να έφτασε αυτή η στιγμή που οι γυναίκες πράγματι μπορούν να θέτουν όρια. Η βιαιότητα στις ερωτικές προσεγγίσεις έπαψε να θεωρείται «φυσιολογική» μόλις το 2018, με τη χιονοστιβάδα των αποκαλύψεων για τη συμπεριφορά του κινηματογραφικού παραγωγού Χάρβεϊ Ουάινσταϊν και άλλων «λουλουδιών» του θεάματος.

Η Γκουίνεθ Πάλτροου και ο Μαρκ Ράφαλο σε μια σκηνή της ταινίας «Thanks for Sharing». Όπως και το «Shame», η ταινία έχει θέμα τον εθισμό στην πορνογραφία και στο σεξ.

Ωστόσο, η «πρόοδος» δεν αφορά όλες τις χώρες. Το #metoo βρήκε απήχηση μόνο στον αγγλοσαξονικό κόσμο, ίσως γιατί η ωρίμανση των οικονομικών σχέσεων στον αγγλόφωνο καπιταλισμό να έχει διαμορφώσει μια βαθύτερη και πιο στέρεη ισότητα ισχύος ανδρών - γυναικών, κάτι που είναι ακόμα ζητούμενο όχι μόνον στις ασιατικές και στις αραβικές χώρες, αλλά και στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Στη Γαλλία επικρατεί ακόμα η ρομαντική καρικατούρα της Γαλλίδας femme fatale που απολαμβάνει και ενθαρρύνει τα «παιχνίδια», αλλά δύσπιστοι θα έλεγαν ότι δεν πρόκειται παρά για μια εσωτερίκευση και μεταμφίεση της αδυναμίας σε υπολανθάνουσα υπερηφάνεια. 

Στην Ελλάδα το #metoo απλώς δεν υπάρχει. Στη χώρα μας η κατάχρηση εξουσίας (και φυσικά όχι μόνο στο σεξ...) ανήκει στο πεδίο του φυσιολογικού.

Όμως το θέμα δεν είναι η πορνογραφία της εξουσίας, αλλά η εξουσία της πορνογραφίας. Κάποτε πορνογραφία ήταν τα έργα του Ντ. Χ. Λόρενς και του Τζόις, του Μπατάιγ και του Μαρκήσιου Ντε Σαντ, τα οποία σήμερα μοιάζουν με γλαφυρά παραμύθια. 

Η πορνογραφία, κατά τον Σνόουντεν, είναι ίσως το μοναδικό πράγμα που ενώνει σήμερα τους ανθρώπους. 

Σε μια εποχή που οι αλήθειες διασπώνται σε άπειρα κομμάτια, που ο καθένας βρίσκει εύκολα στο Ιnternet τα υλικά για να χτίζει τις δικές του αλήθειες, τη δική του πολιτική, τη δική του θρησκεία, ακόμα και τη δική του επιστήμη, η πορνογραφία αναδεικνύεται ίσως ως η τελευταία ενοποιητική αρχή. Πρόκειται για μια παρατήρηση που ίσως προειδοποιεί για τη δυστοπία μιας επιστροφής στον πρωτογονισμό, για μια νέα πολιτική των ενστίκτων πέρα από τη λογική και την επιχειρηματολογία.

Ολόκληρος ο κόσμος, εξουθενωμένος από την καταπίεση των κοινωνικών δομών της ημέρας, συναντά τους δαίμονές του τη νύχτα βράζοντας μέσα στα καζάνια της πορνογραφίας.

ΠΑΥΛΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

http://dia-kosmos.blogspot.gr/