Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ

Το 1908, τέσσερα σχεδόν χρόνια πριν την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων, τρία σημαντικά περιστατικά επηρέασαν την μελλοντική εξέλιξη των γεγονότων, που αργότερα θα οδηγούσαν στην «Ελλάδα των πέντε θαλασσών και των δύο ηπείρων».

Η επανάσταση του κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος» στην Τουρκία, γνωστή σαν «Επανάσταση των Νεοτούρκων», η ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε ανεξάρτητο βασίλειο με την συνδρομή της Ρωσίας, η ταυτόχρονη προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και η πανηγυρική διακήρυξη της Κρήτης ότι ενώνεται με την Ελλάδα με την ταυτόχρονη κατάργηση του καθεστώτος της Αρμοστείας και την πρόσκληση προς τον Βασιλέα Γεώργιο τον Α΄ να επεκτείνει την κυριαρχία του Ελληνικού Βασιλείου στην Νήσο.

Στις 12 Ιουλίου του 1908 οι Αθηναϊκές Εφημερίδες με πηχυαίους τίτλους και σε έκτακτες εκδόσεις δημοσίευσαν την πλέον απίστευτη είδηση: Επανάσταση στην Τουρκία με κύριο αίτημα την παραχώρηση «συνταγματικών ελευθεριών». Ο Τουρκικός λαός υπήρξε πολεμικός λαός, με πολέμους έζησε και ανδρώθηκε, με πολέμους εισήλθε στην Ευρώπη και η συνεισφορά του σε αυτή δεν ήταν παρά αυτή του «στρατοπέδου». 

Πως ήταν λοιπόν δυνατόν ένας πρωτόγονος λαός ζυμωμένος με την απολυταρχία να ζητά «μεταρρυθμίσεις»; 

Η Τουρκία δεν μπόρεσε ποτέ να αποκαταστήσει την εσωτερική της ενότητα. Δεν είχε πολιτισμό για να ενσωματώσει την πανσπερμία των λαών και η θρησκεία της και τα ήθη της ήσαν αξεπέραστο εμπόδιο για να επιτύχει την εθνική της ώσμωση. Άλλος τρόπος δεν υπήρχε για να διατηρεί την ενότητα, από την ωμή βία, γεγονός που είχε εξαναγκάσει την Ευρωπαϊκή διπλωματία, κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, να απαιτήσει στο συνέδριο του Βερολίνου «συνταγματικές μεταρρυθμίσεις» από την Τουρκία, που ο Σουλτάνος επιδεικτικά αγνόησε. Η κατάσταση σήψης και αποσύνθεσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είχε σχεδόν ολοκληρώσει τις εθνικές διεκδικήσεις των λαών της Βαλκανικής, με την δημιουργία ανεξαρτήτων η ημιαυτόνομων κρατών στην Βαλκανική. 

Η επικείμενη κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας προκαλούσε ερωτηματικά σχετικά με την τύχη της Μακεδονίας, όπου ήδη από το 1860 τα Βουλγαρικά κομιτάτα είχαν επιδοθεί σε όργιο σφαγών και διωγμών του Ελληνικού στοιχείου στην Μακεδονία, συνεπικουρούμενοι από τις Σερβικές και Ρουμανικές διεκδικήσεις. Η επανάσταση των Νεοτούρκων ουσιαστικά δεν είχε κανένα φανερό εχθρό ούτε στόχο [1]. Ο σκοπός της ήταν, όπως σωστά διέγνωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η αποτροπή της αποσύνθεσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και η διατήρηση της Μακεδονίας εντός αυτής. Ο εχθρός της επανάστασης των Νεοτούρκων ήσαν οι λαοί της Αυτοκρατορίας και σκοπός της η εξόντωση των χριστιανικών πληθυσμών με την προσφιλή σε αυτούς μέθοδο της γενοκτονίας.

Την εποχή αυτή η κατάσταση στην Μακεδονία ήταν αρκετά πολύπλοκη. Ήδη από τον 18 αιώνα η αιχμή του δόρατος της πολιτικής της Ρωσίας στην Νοτιοανατολική Ευρώπη ήταν η κάθοδος στην Μεσόγειο και η διέξοδος στο Αιγαίο. Τα Ορλοφικά και η συνεχής παρακίνηση των υποδούλων Ελλήνων σε επαναστατικές ενέργειες, (με τις επακόλουθες σφαγές),αντικατόπτριζαν την Ρωσική πολιτική που θεωρούσε όχι μόνο τους Τούρκους ως εμπόδιο στα σχέδια τους, αλλά και τους Έλληνες, αφού αυτοί ήσαν οι φυσικοί κληρονόμοι της «Δεύτερης Ρώμης», δηλαδή της Κωνσταντινούπολης και του Πατριαρχείου.

Από το 1845 συγκροτήθηκε, για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού στην Μόσχα το «Πανσλαυϊκό Κομιτάτο», υπό την προεδρία του πρύτανη του πανεπιστημίου Μασέτιεφ. Το κομιτάτο αυτό είχε δύο στόχους. Στο εσωτερικό της Ρωσίας επεδίωκε την σφυρηλάτηση της πανσλαυϊκής ιδέας, ενώ στο εξωτερικό στόχος του ήταν να προπαγανδίσει την πεποίθηση ότι η Μακεδονία και η Θράκη ήσαν χώρες Σλαυϊκές. Η δημιουργία σλαυϊκής συνείδησης ένθεν του όρους Αίμου θα δημιουργούσε τις κατάλληλες συνθήκες για την επιθυμητή κάθοδο.

Τα άφθονα χρήματα που διέθεσαν οι Ρωσικές κυβερνήσεις για τον σκοπό αυτό, επέτρεψαν να κυκλοφορούν εθνογραφικοί χάρτες ακόμα και από τους Γερμανικούς οίκους του Κίτερν και Πάτερμαν που παρουσίαζαν την Μακεδονία ως Σλαυική χώρα, τους οποίους εξαγόραζε και η Ελλάδα για τα σχολεία του Κράτους! (Διαχρονικά η χώρα αυτή ήταν αστεία!). 

Με την αποστολή πανστρατιάς πρακτόρων στην Βουλγαρία κατάφεραν να δημιουργήσουν εκκλησιαστικό σχίσμα που απέσπασε τους Βουλγαρόφωνους από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης ενώ με την χορήγηση εκατοντάδων υποτροφιών για σπουδές στην Μόσχα, κατάφερε να υποδαυλίσει στην Μακεδονία τον φυλετικό ανταγωνισμό. Στην αρχή, ο ανταγωνισμός ήταν ειρηνικός. Συγκρότησαν στην Πετρούπολη ένα καινούργιο κομιτάτο με το όνομα «Αγαθοεργός Εταιρία», όπου με Ρωσικά χρήματα κατάφεραν να δημιουργήσουν πανστρατιά ιερωμένων και δασκάλων οι οποίοι αποσπούσαν τους σλαβόφωνους πληθυσμούς από το Πατριαρχείο, εκμεταλλευόμενοι τις αιώνιες έριδες των Ελλήνων. Παρά τα τραγικά λάθη του Πατριαρχικού κλήρου, η προσπάθεια δεν είχε μεγάλη επιτυχία. Έτσι το Ρωσικό Κομιτάτο άφησε τα ειρηνικά μέσα και άρχισε την τρομοκρατία. Ο ένας μετά τον άλλον άρχισαν να πέφτουν κάτω από το σλαυϊκό μαχαίρι οι πρόκριτο, όπως οι των των Σερρών, Κονκοβήρης, Καστορχίδης, και Καστάνης. 

Η ήττα της Ελλάδος στον πόλεμο του 1897, η διαφθορά και ανικανότητα των Ελλήνων πολιτικών κι ο γραικυλισμός, επιδείνωσαν την κατάσταση. Ένα μετά το άλλο ξεφυτρώνουν τα σλαυϊκά Κομιτάτα στην Ρωσία, Βουλγαρία και Σερβία και επικεφαλής του «Μακεδονικού Κομιτάτου» στην Σόφια μπαίνει ο ίδιος ο Τσάρος Φερδινάνδος. Ανά δύο αποστέλλονται και εισέρχονται οι δολοφόνοι των Κομιτάτων την Μακεδονία για να δολοφονήσουν τους πλέον επιφανείς των Ελλήνων. Σαράντα επτά ’Έλληνες δολοφονούνται μέσα σε τρία χρόνια, και την ίδια στιγμή ρίχνεται από τα σλαυϊκά κομιτάτα το σύνθημα «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες». 

Τα Ρωσικά χρήματα προπαγανδίζουν το σύνθημα στην Ευρώπη, όπου ο Ευρωπαϊκός τύπος παρουσιάζει τον σφαζόμενο μαζικά Ελληνισμό σαν «αντιδραστικούς» για την «λευτεριά» της Μακεδονίας και οι σφαγείς σαν ήρωες και ελευθερωτές. Ταυτόχρονα στην Σόφια η οργάνωση των κομιτάτων παίρνει κρατικό και επίσημο χαρακτήρα. Οργανώνονται ομάδες κομιτατζήδων υπό τον Μιχαιλόφσκι, τον συνταγματάρχη Γιάγκοφ και τον στρατηγό Ζόφτσεφ, οι οποίες πλημμυρίζουν την Μακεδονία. 

Ο Ελληνισμός σφάζεται χωρίς έλεος. 

Χωριά ολόκληρα ξεκληρίζονται και οι επιζώντες αλλόφρονες φεύγουν είτε για το «Ελληνικό», είτε για την Ευρώπη και την Αμερική. Η Τουρκική διοίκηση επεμβαίνει και συλλαμβάνει πολλούς κομιτατζήδες. Αλλά η επέμβαση του Τσάρου της Ρωσίας ανάγκασε τον Σουλτάνο να τους δώσει αμνηστία για να ξαναρχίσουν τα ίδια και χειρότερα. Η κατάσταση αυτή επέβαλε την επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στην Μακεδονία (Συνδιάσκεψη της Μυστέργης),όπου επιδιώχτηκε να ελεγχθεί η κατάσταση μέσω της παρουσίας Ευρωπαϊκών στρατιωτικών αποστολών. Η παρουσία των ξένων δυνάμεων δεν εμπόδισε την συστηματική σφαγή των Ελλήνων μέχρι το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων. 

Στα 1902 δολοφονούνται 187 Έλληνες προεστοί, στα 1903 δολοφονούνται 284 Έλληνες και στα 1904 ο αριθμός των δολοφονημένων ανήλθε σε 365. Ταυτόχρονα με τις συνεχείς επεμβάσεις και διαβήματα της Μόσχας στην Υψηλή Πύλη, τα Ελληνικά ανταρτικά σώματα καταδιώκονται ανελέητά από τον Τουρκικό στρατό στην Μακεδονία, ενώ οι Βούλγαροι κομιτατζήδες αντιμετωπίζονται ευνοϊκά, και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου ενεργούν κοινές επιχειρήσεις εναντίον των Ελληνικών ανταρτικών σωμάτων.

Αμέσως μετά την ίδρυση του το «Πανσλαυϊκό Κομιτάτο» της Μόσχας, στέλνει στην Έδεσσα τον Ρώσο καθηγητή της σλαυϊκής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Καζάν Victor Grigorovich (1815-1876).ο οποίος με ιεραποστολικό ζήλο αγωνίζεται στην δυτική Μακεδονία να αφυπνίσει την Σλαυϊκή εθνική συνείδηση στους σλαβόφωνους Πατριαρχικούς πληθυσμούς κι προπαγανδίζει την ίδρυση βουλγαρικών σχολείων και εκκλησιών, την εισαγωγή της βουλγαρικής γλώσσας στην λειτουργία, και στην δημιουργία ανεξαρτήτου βουλγαρικού κράτους. Ο Grigorovich κατορθώνει μεταστρέψει τους εξελληνισμένους αδελφούς Μιλαδίνωφ σε φανατικούς οπαδούς του πανσλαυισμού στην Μακεδονία. 

Οι εξαγγελίες τους για την απελευθέρωση όλων των σλαβόφωνων πληθυσμών υπό την εποπτεία της Ρωσίας, είχε μεγάλη απήχηση στις σλαβόφωνες μάζες. Η ακατάπαυστη δραστηριότητα του ως προς την διάδοση της Βουλγαρικής γλώσσας, η ίδρυση σχολείων και εκκλησιών στην Αχρίδα, στο Μοναστήρι την Έδεσσα και το Κιλκίς, με την παράλληλη εκτόπιση της Ελληνικής απετέλεσαν κατά την δεκαετία 1850-1860 τον ουσιαστικότερο παράγοντα για την εδραίωση της βουλγαρικής κίνησης.

Στην διάσκεψη της Κωνσταντινούπολης τον Δεκέμβριο του 1876, (είχε προηγηθεί το 1885 η προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στην Βουλγαρία μετά από Ρωσική απαίτηση και ενθάρρυνση), η διεθνής διπλωματία ασχολήθηκε για πρώτη φορά με το πολιτικό καθεστώς της Μακεδονίας. Αρχιτέκτονας του σχεδίου ήταν ο Ρώσος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Ignantiev.

Το Ρωσικό σχέδιο προέβλεπε την δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας» εχούσης σύνορα με την Ελλάδα κάτω από τον Όλυμπο.

Πολύτιμοι αρωγοί στην εξάπλωση του πανσλαυϊσμού κατά την διάρκεια του τελευταίου τετάρτου του 19 ου αιώνα στάθηκαν οι Ρώσοι πρόξενοι στην Θεσσαλονίκη Hitrov και Giastebov, οι οποίοι είχαν αναλάβει σημαντική δραστηριότητα, υποθάλποντες και υποκινώντας δυναμικές ενέργειες των εξαρχικών και ορισμένων Βουλγάρων σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας, όπως στην Στρωμνίτσα, στο Μονοσπίτοβο, και στον Περλεπέ στα 1886 [2].

Οι Ρώσοι πρόξενοι και διπλωματικοί εκπρόσωποι στην Μακεδονία είχαν αρχίσει από το 1880 να στρατολογούν εξαρχικούς νέους, να τους προορίζουν για φοίτηση σε Ρωσικές στρατιωτικές σχολές και σε παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα με σκοπό να επιστρέψουν αργότερα στις πατρίδες τους σαν κήρυκες του πανσλαυϊσμού. Ο Giastebov έπαιρνε σημαντικά ποσά από το Ρωσικό Υπουργείο των Εξωτερικών και τα διέθετε για την ίδρυση βουλγαρικών σχολείων στην Μακεδονία, για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών, για την χρηματοδότηση των Βουλγάρων κομιτατζήδων, για την διάδοση της πανσλαυϊκής ιδέας, για την εξαγορά και δωροδοκία των Τουρκικών αρχών κι του τύπου. 

Επίσης χρηματοδότησε την Ρωσική προπαγάνδα μέσω της εκροής ποταμού χρήματος στα Ρωσικά μοναστήρια του Αγίου Όρους και την καταπολέμηση του «γραικομανισμού», δηλαδή της προσήλωση στον Ελληνισμό. Το 1887 ο Giastebov πήρε από το Ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών 10000 λίρες στερλίνες και 4000 από του Υπουργείο Στρατιωτικών για την οργάνωση Ρωσικού κατασκοπευτικού δικτύου στην Μακεδονία. Επίσης διαχειριζόταν κατά το δοκούν πλήθος μυστικών κονδυλίων από εράνους για την ιδέα του πανσλαυϊσμού.

Τον Ιούνιο του 1887 συναντήθηκε στο Αγ. Όρος με τον άλλοτε πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ΄, τον οποίον προσπάθησε να μεταπείσει για έναν συμβιβασμό με την εξαρχία. Ανάλογες επίσημες Ρωσικές προτάσεις είχαν γίνει στον Ιωακείμ Γ΄ από το 1883, οι οποίες δεν καρποφόρησαν.

[1] Κ. Βακαλόπουλος, «Το Μακεδονικό Ζήτημα», Εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 1993.

[2] Σ. Μελάς, «Οι Πόλεμοι 1912-1913», Εκδόσεις Μπίρης, Αθήναι 1958.

http://comitoreal.blogspot.com/