ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ: "διάκοσμος": δια + κόσμος· η λέξη "κόσμος"

Ο ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ: ΜΙΑ ΒΑΘΥΤΕΡΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Γράφει ο Ιωάννης Αυξεντίου

Σε αυτό το άρθρο δεν θα εξετάσουμε εάν το πολυτονικό σύστημα γραφής προσφέρει ή όχι, κάτι το ουσιαστικό στην ορθή κατανόηση του γραπτού λόγου, ούτε θα ερευνήσουμε πότε τοποθετήθηκαν τόνοι πάνω στις λέξεις για πρώτη φορά, και όλη τη σχετική θεματολογία.

Ο σκοπός μας είναι εντελώς διαφορετικός: θέλουμε να διερευνήσουμε τα ενδόμυχα, και συχνά ασυνείδητα κίνητρα, που ώθησαν όσους επιδίωξαν την κατάργηση των διαφορετικών τόνων. Έτσι λοιπόν, θα ξεκινήσουμε από τους τόνους για να καταλήξουμε, στους… εσωτερικούς Κόσμους.

Οι δικαιολογίες που χρησιμοποίησαν όσοι υποστήριξαν την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος γραφής, είναι γνωστές: ήταν περιττό (δεν προσέδιδε κάτι το ουσιαστικό στην ανάγνωση), δαπανηρό, και κόπος άνευ ουσίας για τους μαθητές.

Από την άλλη πλευρά, και οι αναλύσεις που έκαναν οι υποστηρικτές του πολυτονικού συστήματος, όσον αφορά τους λόγους που οδήγησαν την εξουσία να το καταργήσει , είναι και αυτές γνωστές : ήθελαν να κτυπήσουν την παράδοση, την πνευματική συνέχεια, προτίμησαν την ευκολία κλπ.

Κατά την γνώμη μας αυτές οι αναλύσεις, έχουν μία αλήθεια, αλλά αυτή αποτελεί το επιφαινόμενο και όχι τον πυρήνα από τον οποίο αναδύθηκε η θέληση για την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος.

Πρώτα από όλα πρέπει να επισημανθεί, ότι πάντα στην ιστορία η επιθυμία για απλούστευση, κατάργηση του ''περιττού'', το μίσος για τον διάκοσμο, η τάση προς την απλότητα, τον μινιμαλισμό, προέρχονταν από τις δυνάμεις που τίθενται στην ''αριστερή πλευρά'', μιλώντας με όρους της μεταφυσικής του χώρου.

Για παράδειγμα, ο Ηans Sedlmayr παρατηρεί την επίδραση του Πουριτανικού Προτεσταντισμού στην τέχνη:

«Ένα από τα πρωταρχικά φαινόμενα εκείνων των κινημάτων που προετοίμασαν την μοντέρνα τέχνη και που αποτελούν για να το πούμε έτσι, το έναυσμά της, είναι η επιδίωξη της τέχνης και όλων των τεχνών να είναι εντελώς "καθαρές". Με τον όρο "καθαρή τέχνη" εννοούμε κάθε τέχνη από την οποία απουσιάζουν όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις υπόλοιπες τέχνες.

Δηλαδή στη ζωγραφική να μην υπάρχει το πλαστικό και το αρχιτεκτονικό στοιχείο, στην αρχιτεκτονική να μην υπάρχει το ζωγραφικό και πλαστικό στοιχείο, στην γλυπτική να μην υπάρχει το ζωγραφικό και αρχιτεκτονικό στοιχείο. Όμως αυτό το είδος καθαρότητας είναι ουσιαστικώς ξένο στην τέχνη.(…)

Μία από τις πηγές αυτής της επιδίωξης για «καθαρότητα» θα έπρεπε να αναζητηθεί στον πουριτανικό Καλβινισμό». Καθαρότητα υπό ποία έννοια; Όχι φυσικά με την έννοια της αγνότητας, αλλά με την γνωστική έννοια της εξάλειψης κάθε στοιχείου που υπενθυμίζει το Βάθος, το Μεγαλείο και το Μυστήριο της Δημιουργίας.

Για παράδειγμα, στην αρχιτεκτονική, μία κολόνα διακοσμημένη με φύλλα και κρινοειδείς έλικες, μας ταξιδεύει ακριβώς μέσα σε αυτό το Μεγαλείο και τη Δόξα της δημιουργίας.

Αντίθετα, μία κολώνα ''στεγνή'', χωρίς κανένα διάκοσμο και πλαστικότητα, αποτελεί απλά ένα ''ορθολογικό'' στοιχείο στήριξης μίας δομής και τίποτα άλλο.

Πράγματι, ο διάκοσμος συνιστά ένα ανορθολογικό, ένα ''παράλογο'' στοιχείο, μιας και δεν έχει ουσιαστική πρακτική χρησιμότητα. Γνωρίζουμε όμως ότι η ''ανορθολογικότητα'' είναι άμεσα συνδεμένη με το Δέος, το Βάθος, το Μυστήριο, το Μεγαλείο.

Εδώ, να υπενθυμίσουμε την ετυμολογία της λέξης "διάκοσμος": δια + κόσμος· η λέξη "κόσμος", στην αρχαιότητα είχε τις έννοιες της Τάξης (η Τάξη του σύμπαντος των Πυθαγόρειων), της Ευπρέπειας και του Στολισμού.

Και τώρα, να μεταφερθούμε από την αρχιτεκτονική ή τη γλυπτική, στις λέξεις: ἦτο ἑπόμενον, και: ήτο επόμενον. Ποια είναι διαφορά που δημιουργείται στην εσωτερική αντίληψη της εικόνας αυτών των λέξεων; Στην πρώτη περίπτωση μας δίνεται η εντύπωση μιας ''ολοκληρωμένης ζώσας υπόστασης'', είναι το ανάλογο της κολώνας διακοσμημένης με φύλλα και κρινοειδείς έλικες. Στην δεύτερη περίπτωση, αντιλαμβανόμαστε μία απλή ορθολογική αλληλουχία γραμμάτων που μεταδίδουν μία πληροφορία, ένα νόημα.

Έτσι λοιπόν, ο ''εξ αριστερών'' προερχόμενος άνθρωπος , όταν βλέπει τις λέξεις: ἦτο ἑπόμενον, διερωτάται:

Α) «Ποια είναι η ορθολογική χρησιμότητα αυτών των τόνων»; Και δίνει την απάντηση: «καμία» . Έτσι καταλήγει: «διαπιστώνω έναν παραλογισμό, και κατά συνέπεια (διαισθάνεται ασυνείδητα), έχουμε Υπαρξιακό Βάθος και Μυστήριο. Εγώ όμως αυτά τα αρνούμαι.»

Β) «Προς τι τόσος κόπος για την εκμάθηση αυτών των σημείων»; Εδώ εμφανίζεται ο Μηδενισμός του ''εξ αριστερών'' ανθρώπου: «ο διάκοσμος απαιτεί έναν μόχθο, που είναι ανώφελος σε ένα κόσμο χωρίς έννοια και ουσία.»

Οι τάσεις απλοποίησης, ισοπεδωτισμού, η απέχθεια του στολισμού, η θέληση για το πρακτικά ορθολογικό, η συντόμευση της διαδικασίας, το ανούσιο του μόχθου, η απόρριψη του υπαρξιακού βάθους, είναι στοιχεία της αριστερής νοοτροπίας, στοιχεία της γνωστικής εξέγερσης.

Το ξέρω, μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλόκοτο, αλλά και οι τόνοι μπορούν να δημιουργήσουν… ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΕΝΟΧΛΗΣΗ.

ΥΣ. Μία ανάλογη ερμηνεία, φυσικά με τις κατάλληλες προσαρμογές, μπορεί να δοθεί και για την τάση της αριστεράς να προτιμά την προχειρότητα στην ενδυμασία. Στα στοιχεία που αναλύσαμε στο άρθρο, προστίθεται και η απέχθεια της αριστεράς για την ''ιεραρχική τάξη'' και επομένως, η αποστροφή για τα σύμβολα που, κατά κάποιο τρόπο, την υπενθυμίζουν (πχ. επίσημη ενδυμασία, γραβάτα κλπ).

Η προτίμηση λοιπόν της αριστεράς για την πρόχειρη ενδυμασία δεν οφείλεται στην εναντίωσή της προς τον αστικό κόσμο, και την θέληση της να προσλαμβάνει προλεταριακή εμφάνιση, διότι ο ''απλός'', ο φτωχός κόσμος, ουδέποτε αρνήθηκε την φροντισμένη ενδυμασία, ιδιαίτερα όταν παρευρίσκεται σε επίσημες εκδηλώσεις, σε εορτές, σε θρησκευτικούς χώρους, και γενικότερα, στον βαθμό που μπορεί, πάντα φρόντιζε την ενδυμασία του.