Οι καθοδηγητές των μαζών

Η δίψα τους για υπακοή τις κάνει να υποτάσσονται από ένστικτο σε αυτόν που ανακηρύσσεται αφεντικό τους

Από τι στιγμή που συγκεντρώνεται ένας ορισμένος αριθμός ζωντανών υπάρξεων , είτε πρόκειται για μια αγέλη ζώων είτε για μια μάζα ανθρώπων, τοποθετείται από ένστικτο κάτω από την εξουσία ενός αρχηγού, δηλαδή ενός καθοδηγητή.

Μέσα στις ανθρώπινες μάζες ο καθοδηγητής παίζει σημαντικό ρόλο. Η βούλησή του είναι ο πυρήνας, γύρω από τον οποίο διαμορφώνονται και συνταυτίζονται απόψεις. Η μάζα είναι μια αγέλη, που δε θα μπορούσε να κάνει δίχως αφεντικό.

Ο καθοδηγητής υπήρξε αρχικά, τις περισσότερες φορές, ένα καθοδηγούμενος, υπνωτισμένος από την ιδέα της οποίας έγινε στη συνέχεια ο απόστολος. Αυτό τον κυριεύει, σε σημείο που όλα εξαφανίζονται εκτός απ’ αυτήν, και που κάθε αντίθετη άποψη του φαίνεται πλάνη και προκατάληψη. Έτσι και ο Ροβεσπιέρος υπνωτίστηκε από τις χιμαιρικές του ιδέες και χρησιμοποίησε μεθόδους της Ιερής Εξέτασης για να τις διαδώσει.

Ο ΕΒΡΑΙΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ ΑΞΕΛ ΤΣΙΠΡΑΣ

Οι καθοδηγητές δεν είναι, τις περισσότερες φορές, άνθρωποι της σκέψης αλλά της δράσης. Είναι ελάχιστα οξυδερκείς και δε θα μπορούσαν να είναι, καθώς η οξυδέρκεια οδηγεί γενικά στην αμφιβολία και στην αδράνεια. Στρατολογούνται κυρίως ανάμεσα σε αυτούς τους νευρωσικούς, αυτούς τους εξερεθισμένους, αυτούς τους ημιπαράφρονες που βαδίζουν στα όρια της τρέλας. Όσο παράλογη κι αν είναι η ιδέα που υπερασπίζονται ή ο σκοπός που επιδιώκουν, κάθε συλλογισμός αδυνατίζει απέναντι στην πεποίθησή τους. Η περιφρόνηση και οι διωγμοί άλλο δεν κάνουν από τους να τους παροτρύνουν επιπλέον. Προσωπικό συμφέρον, οικογένεια, όλα έχουν θυσιαστεί. Το ίδιο το ένστικτο της αυτοσυντήρησης εκμηδενίζεται σε αυτούς, σε σημείο που η μόνη αμοιβή που ζητούν συχνά είναι το μαρτύριο. Η ένταση της πίστης προσδίδει στα λόγια τους μεγάλη υποβλητική δύναμη. Το πλήθος ακούει πάντα τον άνθρωπο που είναι προικισμένος με δυνατή βούληση. Τα άτομα που είναι συναθροισμένα σε μάζα, καθώς χάνουν κάθε βούληση, στρέφονται από ένστικτο προς αυτόν που την έχει.

Ο ΕΒΡΑΙΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΩ Ο ΕΒΡΑΙΟΣ ΝΑΖΙ ΧΙΤΛΕΡ

Από καθοδηγητές, οι λαοί ποτέ δεν είχαν έλλειψη: όμως όλοι δεν διαθέτουν, κι εδώ υπάρχει έλλειψη, τις δυνατές πεποιθήσεις που κάνουν τους αποστόλους. Συχνά είναι επιτήδειοι ψευδορήτορες, που δεν επιδιώκουν παρά τα προσωπικά τους συμφέροντα, και προσπαθούν να πείσουν κολακεύοντας χαμηλά ένστικτα. Η επιρροή που ασκούν, έτσι, μένει πάντα εφήμερη. Οι μεγάλοι πεπεισμένοι που ξεσηκώνουν την ψυχή των μαζών, όπως ο Πέτρος ο Ερημίτης, ο Λούθηρος, ο Σαβοναρόλα ή οι άνθρωποι της Επανάστασης, δεν άσκησαν γοητεία παρά αφού πρώτα οι ίδιοι υποδουλώθηκαν σε μια πεποίθηση. Τότε μπόρεσαν να δημιουργήσουν μέσα στις ψυχές αυτή την τρομερή δύναμη που ονομάζεται πίστη, που κάνει τον άνθρωπο απόλυτο σκλάβο του ονείρου του.

Να δημιουργούν πίστη, είτε πρόκειται για θρησκευτική, πολιτική ή κοινωνική πίστη, για πίστη σε ένα έργο, σε ένα πρόσωπο, σε μια ιδέα, αυτός είναι κυρίως ο ρόλος των μεγάλων καθοδηγητών. Απ’ όλες τις δυνάμεις που διαθέτει η ανθρωπότητα, η πίστη υπήρξε πάντα μια από τις πιο σημαντικές, και δικαιολογημένα το Ευαγγέλιο της αποδίδει τη δύναμη να σηκώνει βουνά. Όταν προικίζεις τον άνθρωπο με μια πίστη, σημαίνει ότι δεκαπλασιάζεις τη δύναμή του. 

Τα μεγάλα γεγονότα της ιστορίας πραγματώθηκαν συχνά από αφανείς πιστούς, που δεν είχαν με το μέρος τους παρά μόνο την πίστη τους. Δεν είναι με μορφωμένους και φιλοσόφους, ούτε κυρίως με σκεπτικιστές, που ιδρύθηκαν οι θρησκείες που κυβέρνησαν τον κόσμο, και οι απέραντες αυτοκρατορίες, οι εκτεταμένες από το ένα ημισφαίριο στο άλλο.

Όμως, τέτοια παραδείγματα αναφέρονται στους μεγάλους καθοδηγητές και, αυτοί οι τελευταίοι, είναι πολύ σπάνιοι για να μπορεί η Ιστορία εύκολα να καθορίσει τον αριθμό τους. Σχηματίζουν την κορυφή μιας συνεχούς σειράς, που κατεβαίνει από τον ισχυρό χειριστή ανθρώπων στον εργάτη του, μέσα σε ένα καπνισμένο πανδοχείο, γοητεύει αργά τους συντρόφους του, αναμασώντας ασταμάτητα κάποιες συνταγές που δεν καταλαβαίνει καθόλου, αλλά των οποίων η εφαρμογή, σύμφωνα με αυτόν, οφείλει να επιφέρει τη σίγουρη πραγμάτωση όλων των ονείρων και όλων των ελπίδων.

Μέσα σε κάθε κοινωνική σφαίρα, από την πιο υψηλή μέχρι την πιο χαμηλή, από τη στιγμή που ο άνθρωπος δεν είναι πια απομονωμένος, υποκύπτει σύντομα στο νόμο ενός καθοδηγητή. Τα περισσότερα από τα άτομα, μέσα στα λαϊκά στρώματα κυρίως, καθώς δεν έχουν, εκτός από την ειδικότητά τους, καμιά ιδέα σαφή και δικαιολογημένη, είναι ανίκανα να κατευθύνουν τον εαυτό τους. Ο καθοδηγητής τους χρησιμεύει για οδηγός. Μπορεί να αντικατασταθεί εν ανάγκη, αλλά πολύ ανεπαρκώς, από αυτές τις περιοδικές δημοσιεύσεις που κατασκευάζουν απόψεις για τους αναγνώστες τους, και τους προμηθεύουν με φράσεις απολύτως έτοιμες, που τους απαλλάσσουν από το να σκέφτονται.

Η εξουσία των καθοδηγητών είναι πολύ δεσποτική, και μάλιστα δεν καταφέρνει να επιβληθεί παρά εξαιτίας αυτού του δεσποτισμού. Έχουμε επισημάνει πόσο εύκολα καταφέρνουν να τους υπακούουν, δίχως να διαθέτουν εντούτοις κανένα μέσο για να στηρίξουν την εξουσία τους, μέσα στα πιο ταραχώδη εργατικά στρώματα. Καθορίζουν τις ώρες της δουλειάς, τη διατίμηση των αμοιβών, αποφασίζουν τις απεργίες, τις κάνουν να αρχίζουν και να σταματούν σε καθορισμένη ώρα.

Οι καθοδηγητές προσπαθούν σήμερα να υποκαταστήσουν προοδευτικά τις δημόσιες εξουσίες, στο μέτρο που αυτές οι τελευταίες επιτρέπουν να αμφισβητούνται και να αποδυναμώνονται. Χάρη στην τυραννία τους, αυτά τα καινούργια αφεντικά απολαμβάνουν από τις μάζες μια ευπείθεια πολύ περισσότερο πλήρη από αυτή που απολαμβάνει από αυτές οποιαδήποτε κυβέρνηση. Αν, έπειτα από κάποιο τυχαίο συμβάν, ο καθοδηγητής χαθεί και δεν αναπληρωθεί αμέσως, η μάζα ξαναγίνεται ομάδα δίχως συνοχή και χωρίς δυνατότητα αντίστασης. Στη διάρκεια μιας απεργίας των υπαλλήλων λεωφορείων στο Παρίσι, ήταν αρκετό να σταματήσουν τους δύο καθοδηγητές που τη διηύθυναν, για να την κάνουν αμέσως να σταματήσει. Δεν είναι η ανάγκη της ελευθερίας, αλλά αυτή της υποτέλειας που εξουσιάζει πάντα την ψυχή των μαζών. 

Η δίψα τους για υπακοή τις κάνει να υποτάσσονται από ένστικτο σε αυτόν που ανακηρύσσεται αφεντικό τους.

Gustave Le Bon, Η ψυχολογία των μαζών